Diabetic foot (ဆီးချိုကြောင့် ဖြစ်သည့် ခြေထောက်အနာများ)

ဆီးချိုရောဂါကြောင့် ဖြစ်သည့် ခြေထောက်အနာ(Diabetic foot) ဆိုသည်မှာ သွေးတွင်းသကြားဓာတ်ကို ကောင်းမွန်စွာ မထိန်းသိမ်းနိုင်သည့် ဆီးချိုလူနာများတွင် နောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးများဖြစ်သည့် အာရုံကြောနှင့်သွေးကြောဆိုင်ရာ ပြဿနာများကြောင့် ခြေထောက်တွင် အနာများဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ဆီးချိုရောဂါရှိသူများတွင် အဖြစ်များသော အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်ပြီး စောစီးစွာ ကုသမှုခံယူခြင်းသည် ပြင်းထန်သောဆိုးကျိုးများကို ကာကွယ်နိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

ဆီးချိုရောဂါကြောင့် အာရုံကြောထိခိုက်ခြင်း (Diabetic neuropathy)

ဆီးချိုရောဂါကို ကောင်းစွာမထိန်းနိုင်လျှင် အချိန်ကြာလာသောအခါ အာရုံကြောများ ထိခိုက်ပျက်စီးလာသည်။ ခြေထောက်တွင်ရှိသော အာရုံကြောများ ထိခိုက်ပျက်စီး၍ ပူခြင်း၊ အေးခြင်း၊ နာခြင်း အစရှိသော ခံစားမှုများ မသိရှိနိုင်ခြင်းကို ဆီးချိုကြောင့် ခံစားမှုအာရုံကြောထိခိုက်ခြင်း (sensory diabetic neuropathy)ဟုခေါ်သည်။ ခြေထောက်တွင် ဒဏ်ရာရပါက ခံစားမှုကို မသိရှိခြင်းကြောင့် ထိုဒဏ်ရာမှာ ပိုဆိုးလာပြီး ရောဂါပိုးဝင်လာနိုင်သည်။ ကြွက်သားသို့သွားသော အာရုံကြောများလည်း ထိခိုက်သဖြင့် ခြေထောက်ရှိကြွက်သားများ ကောင်းစွာအလုပ်မလုပ်နိုင်တော့ပါ။

ဆီးချိုရောဂါကြောင့် သွေးကြောထိခိုက်ခြင်း (Peripheral vascular disease)

ဆီးချိုရောဂါကို ကောင်းစွာမထိန်းသိမ်းလျှင် သွေးစီးဆင်းမှုကိုလည်း ထိခိုက်စေနိုင်သည်။ သွေးစီးဆင်းမှု ကောင်းစွာမရလျှင် အနာကျက်ရန် အချိန်ကြာပြီးခက်ခဲသည်။ ခြေထောက်တွင်ရှိသော သွေးစီးဆင်းမှုနည်းသွားသောကြောင့် ‌ရောဂါပိုးဝင်လျှင် ဒဏ်ရာမှာ ကောင်းစွာမကျက်တော့ဘဲ အနာများ (ulcers) (သို့မဟုတ်) တစ်ရှူးများသေဆုံးပြီး ပုပ်သွားခြင်း (gangrene)တို့ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ဆီးချိုကြောင့် အာရုံကြောထိခိုက်ပျက်စီးလျှင် ခြေထောက်တွင် အောက်ပါလက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် လက်များ၌လည်း ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည်။

• ထုံကျဥ်ခြင်း
• နာခြင်း
• ကြွက်သား အားနည်းခြင်း
• ခြေထောက်ရှိ အဆစ်များ မကွေးနိုင်ခြင်း
• ခန္ဓာကိုယ် ဟန်ချက်ညီညီ မထိန်းနိုင်ခြင်း
• ခြေထောက်တွင် အနာများဖြစ်ခြင်း၊ ရောဂါပိုးဝင်ခြင်း၊ ပုံသဏ္ဏန်ပျက်ခြင်း
• အရေပြားအ‌ရောင်ပြောင်းလဲခြင်း

အောက်တွင်ဖော်ပြထားသော ခြေထောက်ပြဿနာများသည် မည်သည့်ဆီးချို‌ရောဂါရှိသူများတွင်မဆို ဖြစ်ပါက ရောဂါပိုးဝင်ခြင်းနှင့် ပြင်းထန်သော နောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးများ (ဥပမာ_ခြေထောက်ဖြတ်ရခြင်း – amputation)ရှိနိုင်သည်။

• အရေပြားကွဲအက်ခြောက်သွေ့ခြင်း (dry, cracked skin)
• ခြေထောက်နှင့်ခြေသည်းများတွင် မှိုပိုးဝင်ခြင်း (fungal infections like athlete’s foot and toenail fungus)
• ထိခိုက်ရှနာ၊ အနာများ၊ မီးလောင်ဒဏ်ရာနှင့် ရေကြည်ဖုများ ဖြစ်ပေါ်လျှင် အနာမကျက်ခြင်း
• ခြေစွယ်ငုပ်ခြင်း (Ingrown toenails)
• အသားမာများ (Corns and calluses)
• ခြေချောင်း ကွေးကောက်ပုံပျက်ခြင်း၊ နာကျင်ခြင်း (bunions and hammertoes)

နောက်ဆက်တွဲ ပြဿနာများ

အပြင်းထန်ဆုံး အဓိက နောက်ဆက်တွဲ ပြဿနာနှစ်ခုမှာ

1. ခြေထောက်ပုပ်ခြင်း (Gangrene)
   ဆီးချိုအနာပိုးဝင်ခြင်းကို အချိန်မီစနစ်တကျ မကုသလျှင် ထိုနေရာရှိ တစ်ရှုးများ သေဆုံးပြီး ပုပ်သွားနိုင်သည်။ အရေပြားအရောင်သည် အနီ မှ အညို၊ ထိုမှ ခရမ်း (သို့မဟုတ်) အစိမ်းရောင်သို့ ပြောင်းလဲလာသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သွေးပုပ်များ၊ ပြည်များကျဆင်းလာနိုင်သည်။ အာရုံကြောထိခိုက်မှုကြောင့် နာကျင်ခြင်းကိုလည်း မသိနိုင်ပေ။ ခြေထောက်သည် အေးစက်လျက် ရှိနေနိုင်သည်။ ပိုးများပျံ့နှံ့သောအခါ ဖျားခြင်း၊ ချမ်းတုန်ခြင်း၊ မောခြင်း၊ ရင်တုန်ခြင်း၊ အစားအသောက်ပျက်ခြင်း၊ အန်ခြင်းများ ဖြစ်လာပြီး သွေးဆိပ်တက်ခြင်းပါ ဖြစ်လာနိုင်သဖြင့် အရေးပေါ် ခွဲစိတ်ဖြတ်တောက်ရခြင်းများ ပြုလုပ်ကြရသည်။ ထိုခြေထောက်ပုပ်ခြင်း (gangrene)သည် အရေးပေါ် အခြေအနေဖြစ်ပြီး အချိန်မီမကုသလျှင် အသက်သေဆုံးနိုင်သည်။
2. ခြေထောက်ပုံပျက်ခြင်း (Charcot foot)
   ဆီးချိုကြောင့် အာရုံကြောထိခိုက်မှု၏ ရှားပါးသော နောက်ဆက်တွဲ ဆိုးကျိုးတစ်ခုဖြစ်သည်။ ခြေထောက်ရှိ အာရုံ‌ကြောထိခိုက်မှုကြောင့် အရိုးများအားနည်းသွားပြီး အလွယ်တကူ အရိုးကျိုးနိုင်ခြင်း၊ ကုသမှုမခံယူဘဲ လမ်းဆက်လျှောက်ခြင်းကြောင့် ခြေထောက်အဆစ်များ ပုံပျက်ခြင်းဖြစ်လာသည်။ အစောပိုင်း ရောဂါလက္ခဏာများအဖြစ် ခြေထောက်နာကျင်ခြင်း၊ နီရဲခြင်း (သို့မဟုတ်) ‌ရောင်ခြင်း၊ ပူခြင်း၊ အရေပြားအရောင်ပြောင်းခြင်းများဖြစ်ပေါ်၍ နောက်ပိုင်းတွင် ထုံကျဥ်ရာမှ အာရုံခံနိုင်မှုမရှိ ဖြစ်လာတတ်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသခြင်း

အာရုံကြောထိခိုက်ပျက်စီးသည့် လက္ခဏာများ၊ ခြေထောက်အနာများရှိလာလျှင် မိမိ၏ မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်၍ ကုသမှုခံယူပြီး လိုအပ်ပါက အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် ဆွေးနွေးခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်သည်။ အထက်တွင် ဖော်ပြထားသော ခြေထောက်ပုပ်ခြင်း (gangrene) ၏ ရောဂါ လက္ခဏာများခံစားရပါက ဆေးရုံ၏ အရေးပေါ်ဆေးကုဌာနသို့ အမြန်ဆုံးသွားရောက်၍ ချက်ချင်းကုသမှု ခံယူရမည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ရောဂါရှာဖွေရာတွင် ‌ရောဂါရာဇဝင်ကို သေချာစွာမေးမြန်းခြင်း (အနာဖြစ်ပုံ ရောဂါရာဇဝင်အပြင် ဆီးချိုရောဂါ အခြေအနေနှင့် ကုသမှုများကို မေးမြန်းခြင်း)၊ ခြေထောက်ကို သေချာစွာ စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်သည်။ အနာရှိပါက ပိုးဝင်ခြင်းလက္ခဏာများဖြစ်သော ရောင်ခြင်း၊ ပူနွေးခြင်း၊ အရောင်ပြောင်းခြင်း၊ ပြည် (သို့မဟုတ်) အရည်များထွက်ခြင်း ရှိမရှိ သေချာစွာ စစ်ဆေးရမည်။ လိုအပ်ပါက သွေးစစ်ခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း၊ သံလိုက်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း၊ အသားစယူခြင်း ပိုးမွေးခြင်းများ ဆက်လက်ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ကုသခြင်း

ဆီးချိုရောဂါကြောင့် ခြေထောက်ထိခိုက်မှုဖြစ်လျှင် မိမိဘာသာကုသရန် မကြိုးစားဘဲ ဆရာဝန်နှင့်တိုင်ပင်၍ ထိရောက်သော ကုသမှုခံယူရမည်။ ခြေထောက်တွင် အနာရှိပါက ဆရာဝန်မှ

• အနာကို သန့်စင်ပေးခြင်း
• ပိုးဝင်နေသည့် မကောင်းသော၊ ပုပ်နေသော တစ်ရှူးများကို ဖယ်ရှားပေးခြင်း
• အနာပိုးဝင်ခြင်းမှ ကာကွယ်ရန် ပတ်တီးများအသုံးပြုခြင်း
• ပိုးသတ်ဆေးသောက်ဆေး၊ ထိုးဆေးများပေးခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ပေးနိုင်သည်။

ဆရာဝန် ညွှန်ကြားထားသည့်အတိုင်း အနာကို နေ့စဥ် အိမ်တွင်သန့်ရှင်းအောင် ပြုလုပ်ပေးခြင်း၊ အနာရှိသော ခြေထောက်ကို မြှောက်ထားခြင်းနှင့် အနာကို အနည်းဆုံး တစ်ပတ်လျှင် တစ်ကြိမ် သို့မဟုတ် လိုအပ်သလို ဆရာဝန်နှင့် ရက်ချိန်းပြန်ပြခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်ရမည်။
ရောဂါပိုး ပြင်းထန်ပါက လိုအပ်လျှင် ဆေးရုံတက်၍ ကုသမှုခံယူရမည်။ ခန္ဓာကိုယ်၏ အခြားနေရာများသို့ ရောဂါပိုးကူးစက်မှုကို တားဆီးနိုင်ရန် လိုအပ်လျှင် အသားပုပ်သည့် ခြေထောက်အစိတ်အပိုင်းအား ဖြတ်ထုတ်ခြင်း၊ ခြေထောက်တစ်ခုလုံးအားဖြတ်ခြင်း (amputation)တို့ကို ပြုလုပ်ရမည်။ စောစီးစွာကုသမှုခံယူခြင်းသည် ခြေထောက်ဖြတ်၍ ကုသရခြင်းကို လျှော့ချပေးနိုင်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

ဆီးချိုရောဂါကြောင့်ဖြစ်သော ခြေထောက်ထိခိုက်မှုများကို ကာကွယ်ရန် အရေးအကြီးဆုံးအချက်မှာ သွေးတွင်းသကြားဓာတ်ကို ထိန်းသိမ်းပြီး ဆီးချိုရောဂါကို ထိရောက်စွာ ကုသမှု ခံယူခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် အောက်ပါအချက်များကို ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် ကာကွယ်နိုင်သည်။

• ခြေထောက်ကို နေ့စဥ် ကြည့်ရှုစစ်ဆေးပါ၊ အထူးသဖြင့် ခြေချောင်းများကြားတွင် အနာရှိခြင်း၊ စိုနေခြင်း ရှိမရှိကို ဂရုတစိုက်စစ်ဆေးရန်လိုသည်
• ခြေစွယ်ငုပ်ခြင်းကို ကာကွယ်ရန် ခြေသည်းကို သတိထား၍ သေချာညှပ်ပါ
• အရမ်းကြပ်သော ခြေအိတ်နှင့်ဖိနပ်များကို မဝတ်ပါနှင့်၊ ဆီးချိုသမားများအတွက် သီးသန့်ပြုလုပ်ထားသော ဖိနပ်ကို စီးခြင်းဖြင့် အနာဖြစ်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်
• ခြေထောက်ကို ပူလွန်း၊ အေးလွန်းသော အပူချိန်မှ ကာကွယ်ပါ
• ခြေထောက်သို့ သွေးစီးဆင်းမှုကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ရန် ထိုင်သည့်အခါ ခြေထောက်ကို မြှင့်ထားပါ
• တက်တက်ကြွကြွနေပါ၊ လမ်းလျှေက်ခြင်း၊ ရေကူးခြင်းကဲ့သို့သော လေ့ကျင့်ခန်းများ ပြုလုပ်ပါ
• ခြေထောက်ကို ရေနွေးဖြင့် နေ့စဥ်သန့်ရှင်း‌ရေးပြုလုပ်ပါ
• ခြေထောက်အပေါ်နှင့်အောက်ကို အလှဆီ(lotion) လိမ်းပါ (ခြေချောင်းများကြားတွင် မလိမ်းရပါ)
• ဆရာဝန်နှင့် ခြေထောက်စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုကို တစ်နှစ်လျှင်တစ်ကြိမ် ပုံမှန်စစ်ဆေးပါ
• ဖိနပ်မပါဘဲ လမ်းလျှောက်ခြင်းမှ ရှောင်ကြဥ်ပါ
• ဆေးလိပ်ဖြတ်ပါ

ဆီးချိုရောဂါနှင့် ပတ်သက်၍ ဆက်လက်ဖတ်ရှုရန်

Diabetes Mellitus – Diagnosis – ဆီးချို၊ သွေးချိုရောဂါဟု သတ်မှတ်ခြင်း
Diabetes Mellitus – Acute emergencies – ဆီးချိုရောဂါ၏ အရေးပေါ်အခြေအနေများ
Diabetes Mellitus – Long-term Complications – ဆီးချိုရောဂါ၏ နောက်ဆက်တွဲ နာတာရှည် ပြဿနာများ
Diabetes Mellitus – Injectable treatments – ဆီးချိုရောဂါတွင် အသုံးပြုသောထိုးဆေးကုထုံးများ
Diabetes mellitus – oral hypoglycemic agents ဆီးချိုရောဂါတွင် အသုံးပြုသည့် သောက်ဆေးများ
Type 1 Diabetes in children – အမျိုးအစား (၁) ဆီးချို (ကလေးဆီးချိုရောဂါ)

References:

1. Moawad, H., MD. (2024). 16 Causes of Weakness in the Legs. Verywell Health. Retrieved June 13, 2024, from https://www.verywellhealth.com/causes-of-leg-weakness-4122329
2. Santos-Longhurst, A. (2023). 11 Causes of Sudden Leg Weakness. Healthline. Retrieved June 13, 2024, from https://www.healthline.com/health/weakness-in-legs
3. Berry, J. (2024). Causes and remedies for weakness in legs. Retrieved June 13, 2024, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/weakness-in-legs