Asthma (ပန်းနာရင်ကျပ်ရောဂါ)

ရင်ကျပ်ပန်းနာရောဂါသည် ဗီဇနှင့်ပတ်ဝန်းကျင် ပေါင်းစပ်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာရသည်။ အဆုတ်အတွင်းရှိ လေပြွန်ငယ်များ ရောင်ရမ်းခြင်း၊ လေပြွန်အတွင်းချွဲများထွက်ခြင်းတို့ကြောင့် လေပြွန်ကျဉ်းသောရောဂါဖြစ်သည်။ အသက်ရှူရခက်ခြင်း၊ မောခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ အသက်ရှူထုတ်လျှင် တရွှီရွှီမြည်ခြင်း အစရှိသောလက္ခဏာများ မကြာခဏပြန်ဖြစ်တတ်သော ရောဂါဖြစ်သည်။ ရောဂါပြင်းထန်လာပါက အောက်ဆီဂျင်ကျခြင်း၊ နှုတ်ခမ်းပြာလာခြင်းမှသည် အသက်သေဆုံးခြင်းအထိ ဖြစ်နိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်း

ဓာတ်မတည့်သော အရာဝတ္ထုများ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာသည့်အခါ ကိုယ်ခံအားစနစ်၏ တုံ့ပြန်မှုကြောင့် အဆုတ်အတွင်းရှိ လေပြွန်ငယ်များ ရောင်ရမ်းခြင်း၊ လေပြွန်အတွင်း ချွဲများထွက်ခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေသည်။

လူနာတစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ရင်ကျပ်ရောဂါ ဖြစ်စေတတ်သော အကြောင်းရင်းများ မတူညီပါ။ အဖြစ်များစေသော အရာများမှာ_

• မီးခိုးငွေ့၊ ဆေးလိပ်ငွေ့၊ မီးစက်ငွေ့များ
• ခြင်ဆေးနံ့၊ ဓာတ်ဆီနံ့
• ရေမွှေးနံ့၊ ပန်းနံ့၊ အိမ်သုတ်ဆေးအနံ့
• ဖုန်မှုန့်များ
• ပန်းဝတ်မှုန်များ
• ရာသီအပြောင်းအလဲ
• တုပ်ကွေးမိဖျားနာခြင်း
• အားကစားလုပ်ခြင်း
• စိတ်လှုပ်ရှားခြင်း
• စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်း
• အချို့ အစားအစာများ (မြေပဲ၊ ကြက်ဥ၊ အသားများ)
• အချို့ဆေးဝါးများ (အကိုက်အခဲပျောက်ဆေး၊ သွေးကျဲဆေး၊ နှလုံးဆေး) စသည်တို့ဖြစ်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ရင်ကျပ်ပန်းနာရောဂါ၏ အဓိကလက္ခဏာများမှာ အသက်ရှူရခက်ခြင်း၊ မောခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ အသက်ရှူထုတ်လျှင် တရွှီရွှီမြည်ခြင်းတို့ဖြစ်ပြီး မကြာခဏ ဤလက္ခဏာများ ပြန်ဖြစ်တတ်သည်။ ညဘက်၊ မနက်စောစောအချိန်များ၊ လှုပ်လှုပ်ရှားရှား အားကစားလုပ်ပြီးချိန်များတွင် ပိုဖြစ်တတ်သည်။

ရောဂါပြင်းထန်လာချိန်တွင် အမောဖောက်ခြင်း၊ ဝါကျတစ်ကြောင်းပြည့်အောင် တစ်ဆက်တည်း မပြောနိုင်ခြင်း၊ နှုတ်ခမ်းပြာခြင်း၊ အသက်ရှူမြန်ခြင်း၊ သွေးတွင်းအောက်ဆီဂျင်ကျခြင်း၊ အသက်ဆုံးရှုံးခြင်းတို့အထိ ဖြစ်နိုင်သည်။

ရင်ကျပ်ပန်းနာရောဂါအဆင့်များ

1. တစ်ခါတရံကျပ်တတ်သော ရောဂါအနုစားအဆင့် (Mild intermittent)
   • ရောဂါလက္ခဏာအများဆုံး တစ်ပတ်တွင် (၂) ရက်နှင့် တစ်လတွင် (၂) ညထိ ပြခြင်း။
2. အမြဲကျပ်တတ်သော ရောဂါအနုစားအဆင့် (Mild persistent)
   • ရောဂါလက္ခဏာ တစ်ပတ်တွင် (၂) ရက်ထက် ပိုပြခြင်း။
3. အမြဲကျပ်တတ်သော ရောဂါအလယ်အလတ်အဆင့် (Moderate persistent)
   • ရောဂါလက္ခဏာ တစ်နေ့ (၁) ကြိမ်နှင့် တစ်ပတ်တွင် တစ်ညအထက် ပြခြင်း။
4. အမြဲကျပ်တတ်သော ရောဂါအပြင်းစားအဆင့် (Severe persistent)
   • ရောဂါလက္ခဏာ တစ်နေ့လုံးနီးပါးနှင့် ညဘက်တွင်လည်း မကြာခဏ ပြခြင်း။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

ရင်ကျပ်ပန်းနာကို ဂရုစိုက် မကုသပါက

• နာတာရှည် ရင်ကျပ်ပန်းနာဖြစ်ပြီး အမြဲမောခြင်း
• ရောဂါပြင်းထန်လာပြီး အရေးပေါ် ဆေးရုံခဏခဏတက်ရခြင်း
• အဆုတ်လေအိတ်ပေါက်ခြင်း
• အဆုတ်လေပြွန်ချွဲဆို့ခြင်း
• အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း
• စတီးရွိုက်သောက်ဆေးများ နှစ်လရှည်စွဲသောက်ခြင်းကြောင့် ကိုယ်ခံအားကျပြီး နမိုးနီးယားဖြစ်ခြင်း၊ တီဘီဖြစ်ခြင်း
• ကလေးများ၏ ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးမှု၊ စာသင်ကြားမှုတို့ကိုထိခိုက်လာခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများ မကြာခဏခံစားရလျှင် မိမိ၏ မိသားစုဆရာဝန်နှင့်‌ ဆွေးနွေး တိုင်ပင်ပါ။ ပြင်းထန်လက္ခဏာများ ခံစားနေရပါက ဆေးရုံဆေးခန်း အရေးပေါ်ဌာနသို့ အမြန်ဆုံး သွားရောက်ပြသရန်လိုသည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ဆရာဝန်မှ ရောဂါလက္ခဏာများကို အသေးစိတ် မေးမြန်းစမ်းသပ်လိမ့်မည်။ ရင်ကျပ်ပန်းနာရောဂါ၏ အဓိကလက္ခဏာများသည် ရောဂါရာဇဝင်ကို အသေးစိတ် မေးမြန်းခြင်းမှသာ သိရှိနိုင်သည်။ လူနာ၏ ရောဂါဆိုးတတ်သည့် အချိန်၊ မတည့်ဟု ယူဆရသည့် အနံ့၊ အစားအစာ၊ ပစ္စည်း တို့အပြင် အိမ်အနေအထား၊ လေဝင်လေထွက်၊ အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်၊ အိမ်ပတ်ဝန်းကျင်၊ အလုပ်အကိုင်၊ ဝါသနာ စသည်တို့ကိုပါ ဆရာဝန်မှ မေးလိမ့်မည်။ ထို့နောက်လူနာကို စမ်းသပ်ပြီး လိုအပ်သော စစ်ဆေးမှုများကို လုပ်ဆောင်ပါမည်။

1. Peak Expiratory Flow Rate (PEFR) – အသက်ပြင်းပြင်းရှူသွင်းပြီးနောက် ပါးစပ်တွင် လက်ကိုင်စက်ကိရိယာငယ် တပ်ကာ မြန်မြန်နှင့်များများ မှုတ်ထုတ်ပြီး လေပြွန်ကျဉ်းမှု၊ ရောဂါပြင်းထန်မှုကို ခန့်မှန်းခြင်းဖြစ်သည်။ PEFR တိုင်းတာခြင်းကို မနက်တစ်ခါ ညတစ်ခါ တိုင်းတာခြင်းဖြင့် မနက်-ည အသက်ရှူအား ကွာခြားချက်ကို စစ်ဆေးနိုင်သည်။ ရင်ကျပ်ပန်းနာ လူနာများသည် ညဖက်ထက် မနက်စောစောတွင် အသက်ရှူအားကျနေသည်ကို တွေ့ရလေ့ရှိသည်။
2. Chest x-ray (အဆုတ်ဓာတ်မှန်) – ရင်ကျပ်ပန်းနာနှင့် မှားယွင်းနိုင်သည့် အခြားရောဂါများကို ရှာဖွေစစ်ဆေးခြင်း။
3. Nitric oxide test – ရှူသွင်း၊ ရှူထုတ်သောလေတွင် ပါဝင်သော နိုက်ထရစ်အောက်ဆိုဒ် အငွေ့ပမာဏကို စစ်ဆေးခြင်း။ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်သော နိုင်ငံများတွင် ရင်ကျပ်မသေချာပါက အဆိုပါနည်းဖြင့် စစ်ဆေးသည်။

ကုသခြင်း

ရင်ကျပ်ပန်းနာကုသခြင်းတွင် အဓိကအချက်သည် ရောဂါကို ထကြွစေသော၊ ဓာတ်မတည့်စေသော အရာများကို ရှောင်ရှားခြင်းဖြစ်သည်။ အောက်ပါတို့ကို လိုက်နာရန်လိုအပ်သည်။

• ဆေးလိပ်မသောက်ပါနှင့်။ သောက်နေပါက ဖြတ်ရန် လိုအပ်သည်။
• ကိုယ်အလေးချိန်များနေပါကလျှော့ချပါ။
• မီးခိုး၊ ဆေးလိပ်ငွေ့ စသည်တို့များသော နေရာကို ရှောင်ပါ။
• လူစုလူဝေးများသော နေရာသို့သွားပါက နှာခေါင်းစည်း (mask) တပ်ပါ။

ရင်ကျပ်ပန်းနာဆေးများသည် ရောဂါလက္ခဏာ ပိုမဆိုးစေရန် သုံးသည့် ဆေးများဖြစ်သည်။ အသက်အရွယ်၊ ရောဂါအဆင့်ပေါ်မူတည်၍ အောက်ပါဆေးများကို တစ်မျိုးထဲဖြစ်စေ၊ ပေါင်း၍ဖြစ်စေ ပေးနိုင်ပါသည်။

1. ရှူဆေးများ
   ရင်ကျပ်ရောဂါအတွက် အဓိကဆေး ဖြစ်သည်။ ဂေါက်တံရှူဆေး (inhaler) သည် အဆုတ်ထဲသို့ ဆေးတိုက်ရိုက်ရောက်စေသည့်အတွက် သောက်ဆေးထက်စာလျှင် ဆိုးကျိုးနည်းသည်။ ရှူဆေးတွင်လည်း အမောအမြန်သက်သာစေသည့် လေပြွန်ကျယ်ရှူဆေး (reliever) နှင့် ရောဂါထိန်းသည့် စတီးရွိုက်ရှူဆေး (preventer) ဟူ၍ (၂) မျိုး ရှိပါသည်။
   • လေပြွန်ကျယ်ရှူဆေးများ (Short-acting beta agonists e.g., salbutamol)
     • အမောအမြန်သက်သာစေသည်။ ရောဂါပြင်းထန်မှုအပေါ်မူတည်၍ ဂေါက်တံ (သို့မဟုတ်) nebulizer အငွေ့ထွက်သည့်စက်နှင့် ရှူရပါသည်။
     • ထိုဆေးများကို ရောဂါအနုစားအဆင့်တွင် ဆရာဝန်မှ ရင်ကျပ်သည့်အချိန်တွင် ချက်ချင်းရှူရန် ညွှန်ကြားထားလေ့ရှိသည်။ မိမိဘာသာ အတိုးအလျော့ပြုလုပ်နိုင်သည်။
   • စတီးရွိုက်ရှူဆေးများ (Inhaled corticosteroids e.g., Fluticasone propionate, budesonide, ciclesonide)
     • စတီးရွိုက်ဆေးများသည် ရောဂါထိန်းဆေးဖြစ်သဖြင့် ရင်ကျပ်သည်ဖြစ်စေ၊ မကျပ်သည်ဖြစ်စေ ဆရာဝန် ညွှန်ကြားချက်အတိုင်း ရှူရမည်။ ဆေးအတိုးအလျော့ကို ဆရာဝန်နှင့် ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ပြီးမှသာ ပြုလုပ်သင့်သည်။
     • ထိုဆေးများကိုရှူပြီးလျှင် အာလုတ်ကျင်းရန်လိုသည်။ သို့မဟုတ်ပါက အချိန် ကြာလာသည့်အခါ ပါးစပ်တွင်းတွင် မှက္ခရုပေါက်တတ်သည်။
   • ဆေးပေါင်းရှူဆေး (Combination inhalers e.g., Fluticasone-salmeterol, budesonide-formoterol)
     • လေပြွန်ကျယ်ဆေးနှင့် စတီးရွိုက်ဆေးပေါင်းစပ်ထားသည့်ရှူဆေးဖြစ်သည်။
     • အဆိုပါဂေါက်တံရှူဆေးများကို ဆရာဝန်မှ ညွှန်ကြားပြီးနောက် စနစ်တကျ ရှူရန်နည်းများကို သင်ယူထားရန် အရေးကြီးသည်။ အချို့လူနာများနှင့် ကလေးငယ်များတွင် ဂေါက်တံရှူဆေး ရှိုက်ရှုရန် ခက်ခဲသည့်အတွက် spacer ကဲ့သို့ဘူးများကို ကြားခံ၍ သုံးရသည်။
2. သောက်ဆေးများ
   • Ventolin (ဗန်တိုလင်), Deriphyllin (ဒယ်ရီဖိုင်လင်း)၊ Aminophylline (အမိုင်နို) အစရှိသည့် လေပြွန်ကျယ်စေသောဆေးများ (၎င်းဆေးများသည် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး များသဖြင့် ရှူဆေးမတိုးသည့် အချိန်တွင်မှသာ သုံးစွဲလေ့ရှိသည့် ဆေးများဖြစ်သည်။)
   • Montelukast – ရောဂါကာကွယ်ရေးအတွက် စွဲသောက်ရသောဆေးဖြစ်သည်။
   • Prednisolone – စတီးရွိုက်အမျိုးအစား အပြင်းစား အရောင်ကျဆေး ဖြစ်သည်။ လေပြွန်ရောင်ရမ်းခြင်းကို သက်သာစေသည်။ (ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများသဖြင့် မဖြစ်မနေအခြေအနေမှသာ သောက်သင့်သည်။)
3. ထိုးဆေးများ
   • Aminophylline (အမိုင်နိုထိုးဆေး) – ပြင်းထန်ရင်ကျပ်ပန်းနာဖြစ်လာသည့် အခါတွင် အထူး ကြပ်မတ်ကုသဆောင်တွင် ထိုးသင့်သည့်ဆေးဖြစ်သည်။ နှလုံးကို ထိခိုက်နိုင်သည်။
   • Magnesium sulphate – ပြင်းထန်ရင်ကျပ်ပန်းနာ လူနာများအတွက် ဆေးရုံတွင် အသုံးပြုလေ့ရှိသည်။ ကိုယ်ဝန်ဆိပ်တက်သည့်အခါ သုံးလေ့ရှိသည့် ဆေးဖြစ်သော်လည်း လေပြွန်ကျယ်စေခြင်း၊ အရောင်ကျစေခြင်း ဂုဏ်သတ္တိများရှိသည်။
   • ကိုယ်ခံအားညှိပေးသည့် ဆေးများ – ကုသရခက်ခဲသော ပြင်းထန်နာတာရှည် ရင်ကျပ်ပန်းနာ လူနာများတွင် အထူးကုများမှ သုံးရန် ညွှန်ကြားလေ့ရှိသည်။
     
     အထက်ပါ ဆေးများကို မိမိဘာသာ မသုံးစွဲသင့်ပါ။ ဆရာဝန်နှင့်တိုင်ပင်၍ ကုသမှု ခံယူပါ။ ပန်းနာရင်ရောဂါသည် ရေရှည် ဆေးဝါးဖြင့် ထိန်း၍ကုရသော ရောဂါဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ရေရှည် စနစ်တကျကုသမှုမခံယူပါက အဆုတ်အတွင်းရှိ လေပြွန်များ ပျက်စီးမှုများဖြစ်၍ ရောဂါ ပြင်းထန်လာတတ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

• ရင်ကျပ်ပန်းနာရောဂါသည် ဗီဇနှင့်ပတ်ဝန်းကျင်ပေါင်းစပ်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာရသဖြင့် ရောဂါမဖြစ်စေရန် တားဆီး၍မရပါ။
• သို့သော် ရင်ကျပ်ရောဂါ ထစေတတ်သော အရာများကို မှတ်သားထား၍ ဂရုစိုက်ရှောင်ကြဉ်ခြင်းဖြင့် သာမန်လူတစ်ဦးကဲ့သို့ နေထိုင်နိုင်သည်။
• လေ့ကျင့်ခန်းမှန်မှန်လုပ်၍ ကိုယ်အလေးချိန် ထိန်းသိမ်းပါ။
• တုပ်ကွေးကာကွယ်ဆေး၊ နမိုးနီးယား အဆုတ်ရောင်ကာကွယ်ဆေးတို့ကို ဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ပြီးထိုးပါ။
• ရင်ကျပ်ပန်းနာရှူဆေးများကို ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း နည်းစနစ်မှန်မှန်ရှူပါ။

References:

1. Asthma – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 2, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/asthma/symptoms-causes/syc-20369653
2. Asthma. (2024). Cleveland Clinic. Retrieved July 2, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/6424-asthma
3. World Health Organization: WHO & World Health Organization: WHO. (2024). Asthma. Retrieved July 2, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/asthma