Diarrhoea in children (ကလေးဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါ)

ကလေးဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါသည် အဖြစ်များပြီး၊ ကူးစက်မှုမြန်သောကြောင့် မိဘများကို စိုးရိမ်မှုအလွန်များစေတတ်သည့် ရောဂါတစ်ခုဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများနှင့် ရောဂါလက္ခဏာများ

ကလေးများတွင်ဖြစ်ပွါးသည့် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါအများစုသည် ရိုတာဗိုင်းရပ်စ် (Rotavirus) ကြောင့် အဖြစ်အများဆုံးဖြစ်ပြီး တစ်ခါတစ်ရံ ဝမ်းကိုက်ပိုး၊ ကာလဝမ်းရောဂါပိုးစသည့် ဘတ်တီးရီးယားပိုး တို့ကြောင့်လည်း ဖြစ်တတ်သည်။ ရိုတာဗိုင်းရပ်စ် (Rotavirus)ကို ကာကွယ်ဆေးဖြင့်ကာကွယ်နိုင်သည်။
ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများကြောင့်ဖြစ်သည့် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောခြင်းတွင် ပထမ နှစ်ရက် သုံးရက်ခန့်တွင် ကိုယ်ပူ၊ နှာစေး၊ ချောင်းဆိုးလက္ခဏာများတွေ့ရတတ်သည်။ အကြိမ်များစွာအန်တတ်ပြီး ဝမ်းအရည်များ တစ်နေ့လျှင် လေးငါးကြိမ်ခန့် မှ အကြိမ်နှစ်ဆယ်၊ သုံးဆယ်ခန့်ထိ သွားတတ်သည်။ ကလေးအများစုသည် လေးငါးရက်အတွင်း ပုံမှန်ပြန်ဖြစ်လေ့ရှိခြင်းကြောင့် သာမန်အားဖြင့် အထူးစိုးရိမ်ရသောရောဂါမျိုး မဟုတ်ပါ။
ဝမ်းကိုက်ပိုးကြောင့်ဖြစ်သော ဝမ်းသွားခြင်းမျိုး (dysentery)တွင်မူ ဝမ်းထဲ၌ သွေး၊ ချွဲစသည်တို့ ပါလာတတ်ပြီး ဗိုက်အလွန်ရစ်နာတတ်သည်။ ကာလဝမ်းရောဂါ (cholera) ကြောင့်ဖြစ်လျှင် ငါးညှီနံ့ ကဲ့သို့ အနံ့ရှိသော ဆန်ဆေးရေ အရောင်ဝမ်းများ သွားတတ်ပြီး ဝမ်းအကြိမ်ရေ အနည်းငယ် သွားရုံဖြင့် သွေးပေါင်ကျကာ အရေးပေါ်ကုသမှုလိုအပ်နိုင်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

ကလေးများ ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်လျှင် အဓိကနောက်ဆက်တွဲပြဿနာမှာ ရေဓာတ်ဆုံးရှုံးခြင်း (dehydration) ဖြစ်သည်။ ရေဓာတ်ဆုံးရှုံးမှုများလျှင် သွေးပေါင်ကျလာပြီး သွေးလန့်ခြင်း (ရှော့ခ်) (Shock) ရကာ အသက်အန္တရာယ်ဆုံးရှုံးသည်အထိဖြစ်နိုင်သည်။
ရေဓာတ်ခမ်းခြောက်နေသော ကလေးတစ်ယောက်၏ လက္ခဏာများမှာ –

နုံးလာခြင်း၊ မှိန်းလာခြင်း သို့မဟုတ် ဂနာမငြိမ်ဖြစ်ခြင်း၊
ကလေး၏ လက်ဖျံနှင့်ခြေသလုံးတို့အေးစက်လာခြင်း၊
ငယ်ထိပ်ချိုင့်လာခြင်း၊
မျက်တွင်းချိုင့်ခြင်း၊
မျက်လုံး၊နှုတ်ခမ်းတို့ ခြောက်သွေ့လာခြင်း၊
ဆီးသွားနည်းခြင်း၊
ရေအရမ်းငတ်ခြင်း ၊
သွေးခုန်နှုန်းမြန်ပြီး သွေးပေါင်ကျခြင်းစသည်တို့ ဖြစ်သည်။

နောက်ထပ် ပြဿနာတစ်ခုမှာ သွေးအတွင်း၌ ပိုတက်ဆီယမ်ဓာတ်လျော့နည်းခြင်းကြောင့် တစ်ကိုယ်လုံးပျော့သွားခြင်း၊ မထိုင်နိုင်ခြင်း၊ဇက်ကျိုးကျသလိုဖြစ်ခြင်းတို့ကို တွေ့ရတတ်သည်။ အထူးသဖြင့် ဓာတ်ဆားမဝင်သော ကလေးများနှင့် မူလကတည်းက အာဟာရချို့တဲ့နေသောကလေးများတွင် ပိုတွေ့ရလေ့ရှိသည်။
မိခင်နို့ (သို့မဟုတ်) နို့ဘူးစို့သော ကလေးများတွင် တစ်ပတ်ကျော်ခန့် ဝမ်းဆက်သွားနေပါက Lactose intolerance ဟုခေါ်သော နို့နှင့်မတည့်သည့် အခြေအနေတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်လာတတ်သည်။ ထိုအခြေအနေတွင် ဝမ်းအရည်များဆက်တိုက်သွားနေရုံမက တင်ပါးနီရဲလာတတ်သည်။ နို့ထဲတွင်ပါသည့် သကြားဓာတ်တစ်မျိုးဖြစ်သော လက်တို့စ် (lactose) ဓာတ်ကို အူနံရံမှ စုပ်ယူချေဖျက်နိုင်စွမ်း မရှိတော့သောကြောင့် လက်တို့စ်အချိုဓာတ်များ ဝမ်းထဲတွင်ဆက်ရှိနေပြီး ဝမ်းဆက်လျှောနေနိုင်သည်။ ထို့ပြင် ဝမ်းဖြင့်ပါလာသော လက်တို့စ်ဓာတ်များသည် အက်ဆစ်ပုံစံပြောင်းသွားပြီး ကလေးတင်ပါးအရေပြားများ လောင်စေကာ နီရဲလာခြင်းဖြစ်သည်။
ဝမ်းသွားသောရက်များကြာလာသည်နှင့်အမျှ ကလေးငယ်သည် အာဟာရချို့တဲ့လာနိုင်ပြီး အခြား ရောဂါပိုးများလည်း ဝင်ရောက်လာနိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အောက်ပါလက္ခဏာများ ပေါ်ပေါက်လာလျှင် မိမိ၏မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့်စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်းတို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာအထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရေဓာတ် ခန်းခြောက်သော လက္ခဏာများ ရှိသောကလေးများ
ပိုတက်ဆီယမ်ဓာတ် နည်းသောလက္ခဏာ ရှိသောကလေးများ
အစာ၊ အရည် လုံးဝမဝင်အောင် အန်နေသောကလေးများ
အထက်ဖေါ်ပြပါ ဝမ်းကိုက်ရောဂါနှင့် ကာလဝမ်းရောဂါလက္ခဏာ ရှိသောကလေးများ
တစ်ပတ်ကျော်အထိ ဝမ်းဆက်သွားနေသောကလေးများ

အကယ်၍ ရေဓာတ်ခန်းခြောက်ခြင်း ပမာဏ အလွန်များပြီး ရှော့ခ်ရသည့်လက္ခဏာများဖြစ်သော ကလေးအရမ်းနုံးလာခြင်း၊ မှိန်းလာခြင်း၊ ခြေလက်များ အလွန်အေးစက်လာခြင်း၊ နှလုံးခုန်မြန်၍ အသက်ရှူမြန်လာခြင်းစသည်တို့ဖြစ်ခဲ့လျှင် အသက်အန္တရာယ် ရှိသော အရေးပေါ်အခြေအနေဖြစ်နိုင်သောကြောင့် အသက်အန္တရာယ်ရှိနိုင်သဖြင့် အရေးပေါ်ဆေးကုသမှုများ ပြုလုပ်နိုင်ရန် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနများသို့ အချိန်မီပြသကုသမှုခံယူရန်လိုသည်။

ကုသခြင်း

အထက်ပါနောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးများကိုကာကွယ်ရန်အတွက် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်သည့်အခါ ရေဓာတ်ပြန်လည်ဖြည့်တင်းပေးရန် နှင့် ပုံမှန်အစားအသောက်ဆက်ကျွေးရန် အရေးကြီးသည်။
ရေဓာတ်အလွန် ခန်းခြောက်ခြင်းနှင့် သွေးလန့်ခြင်း(ရှော့ခ်)လက္ခဏာများ မရှိသည့် သာမန်ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်သော ကလေးများကို မိမိတို့နေအိမ်၌ပင် ပြုစုကုသမှုပေးနိုင်သည်။ ထိုသို့ကုသရာတွင်လိုက်နာရန်လိုအပ်သောအချက်များမှာ-

ကလေးအစားအစာ စားနိုင်သည့် အရွယ်ဖြစ်ပြီး အစားအသောက်စားချင်စိတ်ရှိလျှင် သန့်ရှင်းလတ်ဆတ်၍ အစာကြေလွယ်သည့် အစားအစာကို ဆက်လက်ကျွေးပါ။ အစားအသောက်စားချင်စိတ် မရှိသည့်တိုင်အောင် အသင့်အတင့်ဝင်အောင် ချော့မော့ကျွေးပါ။
အရည်များများတိုက်ပါ။

တိုက်သင့်သောအရည်

ကလေးဝမ်းသွားလျှင် အရည်များများဝင်ရန် အရေးကြီးသည်။ မိခင်နို့တိုက်နေသည့် ကလေးအတွက် မိခင်နို့ဆက်တိုက်ပါ။ ပိုစို့လျှင် ပိုတိုက်ပါ။ ဓာတ်ဆား (oral rehydration salt- ORS) တိုက်ပါ။ အခြားအရည်များဖြစ်သည့် စွပ်ပြုတ်၊ ဆန်ပြုတ်၊အုန်းရေ၊ ရိုးရိုးရေ၊ လတ်ဆတ်ပြီး အချိုနည်းသည့် သစ်သီးဖျော်ရည် စသည်တို့ကိုလည်း တွဲဖက်တိုက်ကျွေးနိုင်သည်။

တိုက်သင့်သောအရည်ပမာဏ

အသက် (၂) နှစ်အောက်ကလေးများအတွက် ဝမ်းတစ်ကြိမ်သွားတိုင်း ဓာတ်ဆားရည်အပါအဝင် စုစုပေါင်း အရည် (၅၀-၁၀၀)စီစီ (50-100 cc) ခန့် တိုက်ရန် လိုအပ်ပြီး အသက် (၂)နှစ်အထက် ကလေးများအတွက် ဝမ်းသွားသည့် အကြိမ်တိုင်း (၁၀၀-၂၀၀) စီစီ (100-200 cc) ခန့် ပြန်တိုက်ရန် လိုသည်။ ဓာတ်ဆားတိုက်ခြင်းသည် ဝမ်းလျှောရပ်အောင် တိုက်ခြင်းမဟုတ်ဘဲ ဝမ်းသွားခြင်းကြောင့် ဆုံးရှုံးသွားသည့် အရည်နှင့် အခြားဓာတ်များကို ပြန်ဖြည့်ခြင်းဖြစ်သည့်အတွက် ဝမ်းပမာဏပေါ်မူတည်ပြီး အနည်းအများ တိုက်သင့်သည်။
ဇင့်ဓာတ် (Zinc) ပါသော ဆေးခဲ၊ဆေးရည်ကို နှစ်ပတ် တိုက်ပါ။

၆ လအထက်ကလေးအတွက် – တစ်ရက် 10mg ၂ ကြိမ်
၆ လအောက်ကလေးအတွက် – တစ်ရက် 5mg ၂ ကြိမ်

ကိုယ်ပူလျှင် ပါရာစီတမောတိုက်ပါ။
အန်လျှင် ၁-နာရီခန့် အစာမကျွေးဘဲနားပြီး အစာကြေလွယ်သော အစားအသောက်ကို နည်းနည်းနှင့် မကြာခဏကျွေးပါ။
ကလေးတစ်ယောက် ဝမ်းပျက်လျှင် တစ်ရက်၊ နှစ်ရက် မှ ရက်အနည်းငယ် အထိ ကြာတတ်သည်။ အစားပျက်တတ်သည်၊ ကိုယ်အနည်းငယ်ပူလာတတ်သည်။ အကယ်၍ ကလေးသည် လန်းဆန်း၍ ဆော့ကစားနိုင်သည်၊ နို့စို့နိုင်၊ အရည်ကောင်းစွာသောက်နိုင်သည်၊ ဆီးကောင်းစွာသွားသည်ဆိုလျှင် စိုးရိမ်ရန်မလိုအပ်ပါ။ သို့သော် ကလေးများတွင် ရောဂါလက္ခဏာများသည် အပြောင်းအလဲမြန်သည့်အတွက် အနီးကပ်စောင့်ကြည့်ရန် အ‌ရေးကြီးသည်။
အခြားနောက်ဆက်တွဲဆိုးကျိုးများအတွက် ကုသမှုများမှာ –

ပိုတက်ဆီယမ်ဓာတ်နည်းလျှင် ပိုတက်ဆီယမ်ဓာတ်ကိုပြန်လည်ဖြည့်ဆည်းပေးရပါမည်။ ဆေးရုံဆေးခန်းပြသရန်လိုအပ်နိုင်သည်။
နို့မတည့်သော လက္ခဏာများ ပေါ်ပေါက်နေသည်ဟု သံသယရှိလျှင် ဝမ်းကို စမ်းသပ်စစ်ဆေးရနိုင်သည်။ အူနံရံ ပုံမှန်ပြန်မဖြစ်ခင် မိခင်နို့၊ နို့မှုန့်၊ နွားနို့နှင့်ဆိုင်သော အစားအသောက်မှန်သမျှ ခဏရပ်ထားရန်လိုသည်။ အစားထိုးအနေနှင့် လက်တို့စ်မပါသော ပဲနို့မှုန့် (lactose free formula)ကို တိုက်ကျွေးရန်လိုသည်။ ပုံမှန်စွပ်ပြုတ်၊ ဆန်ပြုတ်၊ ထမင်း၊ အသီးအနှံစသည်တို့ကို ဆက်ကျွေးနိုင်သည်။ အများစုမှာ တစ်ပတ်နှစ်ပတ်ခန့် ကြာလျှင် ပုံမှန်ပြန်ဖြစ်သွားသည့်အတွက် မိခင်နို့ သို့မဟုတ် သောက်လက်စ နို့မှုန့်ကို တဖြည်းဖြည်းတိုးတိုက်ရင်း ပဲနို့မှုန့်ကို ပြန်ဖြတ်ရန်လိုသည်။ (မှတ်ချက်။ ။ဤနေရာတွင် အရေးကြီးသောအချက်မှာ ဝမ်း နှစ်ရက်၊ သုံးရက်ခန့်သွားရုံမျှနှင့် မိခင်နို့ဖြတ်ပြီး ပဲနို့ပြောင်းရန်မလိုပါ။)

ကာကွယ်ခြင်း

ယေဘုယျအားဖြင့် တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေး၊ ပတ်ဝန်းကျင်သန့်ရှင်းရေး၊ အစားအသောက် သန့်ရှင်းရေးတို့ကို ဂရုစိုက်ပါ။
ကလေးငယ်များ၏ ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါကို အဓိကဖြစ်ပွါးစေသော ရိုတာဗိုင်းရပ်စ် (Rotavirus) အတွက် ကာကွယ်ဆေးကို အသက်နှစ်လမှစ၍ တိုက်ကျွေးနိုင်သည်။
ကလေးငယ်များတွင် ဝက်သက်ပေါက်လျှင် ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောဖြစ်တတ်သောကြောင့် ဝက်သက်ကာကွယ်ဆေးများကို ကာကွယ်ဆေးထိုး စီမံချက် သတ်မှတ်ချိန်အတိုင်း ထိုးပေးရန်လည်း အရေးကြီးသည်။

References:

Managing Acute Gastroenteritis Among Children: Oral Rehydration, Maintenance, and Nutritional Therapy. (2003). Retrieved May 27, 2024, from https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5216a1.htm
World Health Organization: WHO. (2024). Diarrhoeal disease. Retrieved May 27, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diarrhoeal-disease
The Management of Acute Diarrhea in Children: Oral Rehydration, Maintenance, and Nutritional Therapy. (1992). Retrieved May 27, 2024, from https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/00018677.htm

Published: 30 August 2024