Urticaria (အင်ပြင်ထွက်ခြင်း)

အင်ပြင်ထွက်ခြင်းဆိုသည်မှာ အရေပြားပေါ်တွင် ရုတ်တရက် အနီရောင်အဖုများထွက်ပြီး ယားလာခြင်းဖြစ်သည်။ အင်ပြင်ထွက်ခြင်းမှာ အဓိကအားဖြင့် ဓာတ်မတည့်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပြီး အချို့သောဆေးများနှင့် ရောဂါများကြောင့်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အကြောင်းပြချက်မရှိဘဲလည်း ဖြစ်ပေါ်တတ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

အင်ပြင်ထွက်ခြင်းအမျိုးအစားများနှင့် ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

1. လတ်တလော အင်ပြင်ထွက်ခြင်း (acute urticaria)
   အင်ပြင်ထွက်ခြင်းမှာ (၆)ပတ်မကျော်လျှင် လတ်တလော အင်ပြင်ထွက်ခြင်းဟု ခေါ်သည်။ အစားအသောက်များ၊ ဆေးများ၊ အရေပြားနှင့် ထိတွေ့မိသည့်အရာများ တစ်ခုခုနှင့်ဓာတ်မတည့်လျှင် အရေပြားရှိ ခုခံအားဆဲလ်များ (mast cells)များမှ ဟစ်စ်တမင်း(histamine) ဓာတုပစ္စည်းထုတ်သောကြောင့် အင်ပြင်ထွက်လာရခြင်း ဖြစ်သည်။ အင်းဆက်ကိုက်ခံရခြင်းနှင့် အချို့သောရောဂါပိုးများ ဝင်လျှင်လည်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။
   အင်ပြင်ဖြစ်စေသော အစားအသောက်များတွင် မြေပဲ၊ ချောကလက်၊ ပင်လယ်စာ၊ ခရမ်းချဥ်သီး၊ ဥ၊ ဘယ်ရီသီး၊ နို့တို့ ပါဝင်သည်။ ချက်ပြုတ်ထားသောအစာများထက် အစိမ်းစားလျှင် ပို၍ဖြစ်နိုင်သည်။
   အင်ပြင်ထစေနိုင်သော ဆေးများတွင် အကိုက်အခဲပျောက်ဆေး (ibuprofen၊ codeine)၊ သွေးပေါင်ကျဆေး (ACEI)၊ အချို့သော ပိုးသတ်ဆေးများပါဝင်သည်။
   အရေပြားနှင့် ထိတွေ့မိသည့်အရာများတွင် ရာဘာ၊ အလှပြင်ပစ္စည်းများ အဓိကပါဝင်သည်။
   လတ်တလော အင်ပြင်ထွက်ခြင်းမှာ ရင်ကျပ်ရောဂါ (asthma)၊ ဓာတ်မတည့်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သောနှာရည်ယိုခြင်း (allergic rhinitis)၊ အရေပြားယားပြီး ခြောက်သွေ့ခြင်း (atopic dermatitis)၊ ပြင်းထန်သော စိတ်ဖိစီးမှုများ (extreme stress)တို့နှင့် ဆက်စပ်မှုရှိသည်ဟု ယူဆသည်။
2. နာတာရှည် အင်ပြင်ထွက်ခြင်း (chronic urticaria)
   အင်ပြင်ထွက်ခြင်းသည် တစ်ပတ်တွင် အနည်းဆုံးနှစ်ကြိမ်ဖြစ်ပြီး (၆)ပတ်ထပ်ပို၍ ကြာလျှင် နာတာရှည်အင်ပြင်ထွက်ခြင်းဟု ခေါ်သည်။ နာတာရှည်အင်ပြင်ထွက်ခြင်းသည် ဓာတ်မတည့်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်လေ့မရှိဘဲ အများစုတွင် အကြောင်းရင်းရှာမရပါ။ အချိန်ကာလကြာမြင့်စွာ ဖြစ်တတ်သော်လည်း အသက်အန္တရာယ် မရှိပါ။
   
   နာတာရှည်အင်ပြင်ထွက်ခြင်းနှင့် တွဲ၍တွေ့နိုင်သော ရောဂါပိုးများနှင့် ‌အချို့သောရောဂါများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။
   • ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများ (ဥပမာ- တုပ်ကွေးရောဂါပိုး၊ အသည်းရောင်အသားဝါ ဘီပိုး)
   • ဘက်တီးရီးယားပိုးများ (ဥပမာ – လည်ပင်းနာရောဂါပိုး – strep throat)
   • ခုခံအားဆိုင်ရာရောဂါများ (သိုင်းရွိုက်ဟော်မုန်းနည်းခြင်း – autoimmune hypothyroid)၊ ရူမတွိုက်အဆစ်ရောင်ရောဂါ – rheumatoid arthritis၊ အက်စ်အယ်လ်အီးရောဂါ – SLE)
   • သွေးကြောရောင်ခြင်း (vasculitis)
3. အရေပြားကို ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လှုံ့ဆော်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် အင်ပြင်ထွက်ခြင်း (Physical urticaria)
   ပူခြင်း၊ အေးခြင်း၊ နေလောင်ခြင်း၊ တုန်ခါခြင်း၊ ဖိအားများခြင်း၊ လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ခြင်း၊ ချွေးထွက်ခြင်း အစရှိသည့် အခြေအနေများနှင့် ထိတွေ့မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိသည်။ အင်ပြင်အများစုမှာ မိနစ်ပိုင်းအတွင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်လာပြီး နာရီအနည်းငယ်ကြာလျှင် သက်သာသွားတတ်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

အင်ပြင်ထခြင်း၏ အဓိကလက္ခဏာမှာ ခန္ဓာကိုယ်၌ မည်သည့်နေရာတွင်မဆို ယားသော အဖုအပိန့်များ ဖြစ်ပေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ပုံသဏ္ဌာန်နှင့် အရွယ်အစားမျိုးစုံ ဖြစ်နိုင်သည်။ အသားအရောင်ပေါ် မူတည်၍ ပန်းရောင်၊ အနီရောင် (သို့မဟုတ်) အရေပြားအရောင်အတိုင်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ပြင်းထန်စွာယားသည့်အပြင် တစ်ခါတစ်ရံ ပူလောင်ခြင်း‌ကိုလည်း ခံစားရနိုင်သည်။ မျက်လုံးတစ်ဝိုက်၊ ပါး (သို့မဟုတ်) နှုတ်ခမ်းတို့တွင် ဓာတ်မတည့်ဖောရောင်ခြင်း (angioedema)များ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ အင်ပြင်ဖုများမှာ ပေါ်လာလိုက်၊ ပျောက်သွားလိုက် ဖြစ်နိုင်သည်။ အများစုမှာ (၂၄) နာရီအတွင်း သက်သာလေ့ရှိသော်လည်း အချို့မှာ အချိန်ကာလကြာမြင့်စွာ ဖြစ်ပေါ်တတ်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

အင်ပြင်ထခြင်း အများစုမှာ စိုးရိမ်စရာမရှိသော်လည်း တစ်ခါတစ်ရံတွင် ပြင်းထန်သော ဓာတ်မတည့် ခြင်း (severe allergic reaction-anaphylaxis)များ ရုတ်တရက်ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပြီး အသက်အန္တရာယ်ရှိသည်အထိ ဖြစ်နိုင်သည်။ ပြင်းထန်သော ဓာတ်မတည့်ခြင်းဖြစ်လျှင် အင်ပြင်ထခြင်းနှင့်အတူ မျက်နှာနှင့် နှုတ်ခမ်းများရောင်ခြင်း၊ အသက်ရှူကျပ်ခြင်း၊ နှလုံးခုန်မြန်ခြင်း၊ ခေါင်းမူးခြင်း၊ ပျို့အန်ခြင်း၊ သတိလစ်ခြင်း အစရှိသော လက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်လာပြီး အချိန်မီအ‌ရေးပေါ်ကုသမှု မခံယူပါက အသက်သေဆုံးနိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသခြင်း

ရက်အနည်းငယ် ကြာသည့်တိုင်အောင် အင်ပြင်ထခြင်း မသက်သာဘဲ ပိုဆိုးလာလျှင် မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်၍ ဆေးကုသမှု ခံယူရန်လိုအပ်သည်။ အထက်တွင် ဖော်ပြထားသည့် အသက်အန္တရာယ်ရှိနိုင်သည့် ပြင်းထန်သော ဓာတ်မတည့်ခြင်း (anaphylaxis)၏ လက္ခဏာများ ခံစားရပါက အရေးပေါ် အခြေအနေဖြစ်နိုင်ပြီး အသက်အန္တရာယ်ရှိနိုင်သဖြင့် အရေးပေါ်ဆေးကုသမှုများ လိုအပ်နိုင်သောကြောင့် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနများသို့ အချိန်မီပြသကုသမှု ခံယူရန်လိုသည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ရောဂါရှာဖွေရန် ရောဂါ ရာဇဝင်များကို သေချာစွာ မေးမြန်းခြင်း၊ အရေပြားကို ကြည့်ရှုစစ်ဆေးခြင်းနှင့် ဓာတ်မတည့်မှုကို စစ်ဆေးခြင်း (allergy test) ဖြင့် သိရှိနိုင်သည်။ ဓာတ်မတည့်မှုကို စစ်ဆေးခြင်း (allergy test) တွင် အရေပြားတွင်စစ်ဆေးခြင်းနှင့် သွေးတွင်းစစ်ဆေးခြင်း နှစ်မျိုးရှိပြီး ဓာတ်မတည့်စေသော အ‌ရာများကို သိရှိနိုင်သဖြင့် မိမိနှင့်မတည့်သည့် အရာများကို ရှောင်ကြဥ်နိုင်သည်။

အရေပြားတွင် ဓာတ်မတည့်မှု စစ်ဆေးခြင်း (skin prick test)
လက်ဖျံရှိ အရေပြားကို ပိုးသတ်ထားသော အပ်အသေးဖြင့် ခြစ်၍ ဓာတ်မတည့်နိုင်ခြေရှိသောပစ္စည်းများကို တစ်ပြိုင်တည်းတင်ပြီး ဓာတ်မတည့်မှုကို စစ်ဆေးနိုင်သည်။

သွေးတွင်းဓာတ်မတည့်မှုကို စစ်ဆေးခြင်း (blood test)
သွေးထဲတွင် ဓာတ်မတည့်စေသော အရာကို တိုက်ခိုက်သည့် ပဋိပစ္စည်း ( antibodies) ကို စစ်ဆေးခြင်းဖြစ်သည်။

ကုသခြင်း

ရောဂါပြင်းထန်မှုမရှိသော လူနာအများစုတွင် ဆေးဝါးကုသမှုမပါဘဲ အလိုအလျောက် ပျောက်ကင်းနိုင်သည်။ အိမ်တွင် ရေအေးဖြင့်ရေချိုးခြင်း၊ ရေအေးအဝတ်တင်ခြင်း၊ ပွ၍‌ချောင်ချိသော အဝတ်အစားများဝတ်ခြင်း၊ အယားသက်သာစေသော ဟစ်စ်တမင်းဆန့်ကျင်ဆေး (antihistamine) လိမ်းဆေးနှင့် စတီးရွိုက်လိမ်းဆေးများ လိမ်းခြင်းဖြင့် သက်သာစေနိုင်သည်။ မသက်သာပါက ဟစ်စ်တမင်းဆန့်ကျင်ဆေး (antihistamine) သောက်ဆေးများကို ပေးခြင်းဖြင့် အယားသက်သာစေသည့်အပြင် ဓာတ်မတည့်မှုကို လျော့ကျစေသည်။ ဟစ်စ်တမင်းဆန့်ကျင်ဆေး (antihistamine)များဖြင့် တုန့်ပြန်မှုမရှိလျှင် မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသ၍ ညွှန်ကြားချက်အတိုင်း ကုသမှုခံယူခြင်းဖြင့် သက်သာနိုင်သည်။

အသက်အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်းထန်သည့် ဓာတ်မတည့်ခြင်းဖြစ်လျှင် အရေးပေါ်အသက်ကယ်ထိုးဆေး (injection epinephrine)ထိုးရန် လိုအပ်သောကြောင့် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနများသို့ အမြန်ဆုံးသွားရောက်၍ ချက်ချင်းကုသမှု ခံယူရမည်။

ကုသရခက်ခဲသော နာတာရှည်အင်ပြင်ထခြင်းကို ကုသရန် ဓာတ်မတည့်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသော ပဋိပစ္စည်းကို တားဆီးသောထိုးဆေး (anti IgE) များကို လစဥ်ထိုးခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

လတ်တလော အင်ပြင်ထခြင်းကို ကာကွယ်ရန်

• မိမိနှင့် ဓာတ်မတည့်စေသော ပစ္စည်းများကို စစ်ဆေးရှာဖွေမှတ်သားပြီး ‌ရှောင်ကြဥ်ပါ
• ပြင်းထန်သော ရာသီဥတု အပြောင်းအလဲကို ရှောင်ပါ
• စိတ်ဖိစီးမှုကို လျှော့ချပါ
• ပွ၍ချောင်ချိသော အဝတ်များကို ဝတ်ပါ
• အစားအသောက်တစ်မျိုးမျိုးနှင့် ဓာတ်မတည့်သူများ၊ ပြင်းထန်သည့် ဓာတ်မတည့်ခြင်း ဖြစ်ဖူးသူများသည် အရေးပေါ်သုံးရန် မိမိကိုယ်တိုင် (သို့မဟုတ်) မိဘ (သို့မဟုတ်) အခြားသူတစ်ဦးမှ ခလုတ်နှိပ်၍ ထိုးပေးနိုင်သော epinephrineထိုးဆေး (Epipen) မျိုးကို ဆောင်ထားသင့်သည်။