Fractures / broken bones (အရိုးကျိုးခြင်း)

အရိုးကျိုးခြင်းသည် အသက်အရွယ်မရွေး မည်သူမဆိုဖြစ်နိုင်သည်။ အမျိုးသားများသည် အမျိုးသမီးများထက်ပို၍ အဖြစ်များသည်။ အသက် (၁၅)နှစ် မှ (၄၅)နှစ်အရွယ်သည် ထိခိုက်ဒဏ်ရာရရှိနိုင်မှု အများဆုံးဖြစ်သောကြောင့် အရိုးကျိုးမှု အများဆုံးဖြစ်သည့်အရွယ်ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်သုတေသနအဖွဲ့တစ်ခု၏ စာရင်းအရ (၂၀၁၉)ခုနှစ်၊ တစ်နှစ်တည်းတွင်ပင် အရိုးကျိုးသည့် လူနာပေါင်း တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် (၁၇၈) သန်းရှိသည်။ အရိုးကျိုးခြင်းသည် ထိခိုက်ဒဏ်ရာကြောင့် အများဆုံးဖြစ်လေ့ရှိပြီး အရိုးပွခြင်းနှင့် အခြားရောဂါများကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်သည်။ အရိုးကျိုးခြင်းသည် အရေးပေါ်အခြေအနေ တစ်ခုဖြစ်ပြီး အများစုတွင် ခွဲစိတ်ကုသရန် လိုအပ်နိုင်သည်။ အချို့သောအရိုးကျိုးခြင်းများတွင် ကျောက်ပတ်တီးစည်းခြင်း၊ အထောက်အကူပြုကိရိယာ တပ်ဆင်ခြင်းများဖြင့် ကုသနိုင်သည်။ အရိုးပြန်ဆက်မည့်အချိန်သည် ကျိုးသည့်အရိုးအမျိုးအစား၊ နေရာနှင့် အကြောင်းရင်းပေါ် မူတည်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

ပြင်ပမှ ပြင်းထန်သည့်အား (External Force)တစ်ခု၏ ရိုက်ခတ်မှုသည် အရိုး၏ခံနိုင်ရည်ကို ကျော်လွန်သွားလျှင် အရိုးကျိုးခြင်း ဖြစ်ပေါ်သည်။ ရိုက်ခတ်သည့်အားသည် အရိုးကိုသာမက ကြွက်သား၊ အဆီ၊ အရေပြား၊ သွေးကြော၊ အာရုံကြောနှင့် အခြားကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများကိုပါ ထိခိုက်နိုင်သည်။ အရိုးကျိုးခြင်း အဖြစ်အများဆုံး ထိခိုက်ဒဏ်ရာများတွင်

• ယာဉ်မတော်တဆမှုများ
• အမြင့်မှပြုတ်ကျခြင်း
• မြေပြင်တွင် ချော်လဲခြင်း
• ခိုက်ရန်ဖြစ်ပွားမှုများ (သေနတ်ဒဏ်ရာအပါအဝင်)
• အားကစားထိခိုက်ဒဏ်ရာများ
• လုပ်ငန်းခွင်ထိခိုက်ဒဏ်ရာများ စသည်ဖြင့်ပါဝင်သည်။

အရိုးကျိုးခြင်း အမျိုးအစားများ

အရိုးကျိုးခြင်း အမျိုးအစားပေါ်မူတည်၍ ကုသမှုနှင့်ပျောက်ကင်းမည့်အချိန် ကွာခြားသည်။ ထို့ကြောင့် ဆရာဝန်များသည် ကုသနည်းကိုဆုံးဖြတ်ရန် အရိုးကျိုးခြင်း အမျိုးအစားကို ခွဲခြားလေ့ရှိသည်။

1. ပွင့်ကျိုး (Open Fractures)
   ကျိုးသည့်အရိုးသည် အရေပြားကို ဖေါက်ထွက်သွားလျှင် ပွင့်ကျိုးဟုခေါ်သည်။ အရေပြားဒဏ်ရာမှ သွေးထွက်နိုင်သည်၊ ပြင်ပမှ ရောဂါပိုးများဝင်ရောက်နိုင်သည်။ ပွင့်ကျိုးသည် အရေးပေါ်အခြေအနေဖြစ်သည်။ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာလည်းများသည်။
2. ပိတ်ကျိုး (Closed Fractures)
   အရေပြားပေါက်ထွက်ခြင်းမရှိ၊ သွေးထွက်ခြင်းမရှိပေ။
3. ရွေ့ကျိုး၊ ငြိမ်ကျိုး (Displaced or Non-displaced fractures)
   ကျိုးသည့်အရိုး၏ အပိုင်းအစများ နေရာရွေ့ခြင်းရှိလျှင် ပြင်းထန်သည့်ဒဏ်ရာဟု သတ်မှတ်နိုင်ပြီး ခွဲစိတ်ကုသမှု လိုအပ်သည်။
4. အရိုးအက်ကွဲသည့်ပုံစံပေါ် မူတည်၍ အရိုးကျိုးခြင်း အမျိုးအစားကို အောက်ပါအတိုင်း သတ်မှတ်သည်။
   • ကန့်လန့်ဖြတ်ကျိုးခြင်း (Transverse Fractures)
   • ဒေါင်လိုက်ကျိုးခြင်း (Longitudinal Fractures)
   • လိမ်၍ကျိုးခြင်း (Spiral Fractures)
   • ကြေမွ၍ကျိုးခြင်း (Comminuted Fractures)
   • အပိုင်းပိုင်းကျိုးခြင်း (Segmental Fractures)
5. ရောဂါကြောင့်ကျိုးခြင်း (Pathological Fractures) – အရိုးပွရောဂါ၊ အရိုးကင်ဆာများ၊ အရိုးပိုးဝင်ခြင်းနှင့် အခြားဟော်မုန်းကြောင့် ဖြစ်သောရောဂါအချို့တွင် လူနာကိုယ်တိုင် သတိမပြုမိလိုက်သည့် သာမန်ထိခိုက်ဒဏ်ရာတစ်ခုကြောင့် အရိုးကျိုးနိုင်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ထိခိုက်ဒဏ်ရာရရှိပြီး အောက်ပါ လက္ခဏာများတွေ့ရှိလျှင် အရိုးကျိုးသည်ဟု သံသယရှိပါ။

• သာမန်ထက်ပို၍ နာကျင်ခြင်း
• ထိခိုက်မိသည့်နေရာတွင် ရောင်ခြင်း
• ထိခိုက်မိသည့် ခြေ၊ လက်အစိတ်အပိုင်းများ လှုပ်ရှား၍မရခြင်း
• ကွေးကောက်ပုံပျက်ခြင်း
• အတွင်း၌အရိုးပွတ်တိုက်မှုခံစားရခြင်း

အထက်ပါလက္ခဏာများနှင့်အတူ ဒဏ်ရာရရှိသည့် နေရာ၏အောက်ပိုင်းတွင် ထုံကျဥ်ခြင်း၊ တွေ့ထိမှုကို မသိခြင်း၊ အေးစက်ခြင်း၊ အရေပြားညိုမဲခြင်းများတွေ့ရှိလျှင် အာရုံကြော၊ သွေးကြောများထိခိုက်ခြင်း ရှိနိုင်သဖြင့် ပို၍အရေးကြီးသော အခြေအနေဟု သတ်မှတ်ရမည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

အရိုးကျိုးခြင်းကြောင့် အောက်ပါ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ကြုံတွေ့နိုင်သည်။

• သွေးထွက်လွန်ခြင်း
• ကြွက်သားအကန့်များအတွင်း ရုတ်တရက်ဖိအားတက်ခြင်း (Compartment Syndrome)
• သွေးကြော၊ အာရုံကြောများထိခိုက်ခြင်း
• အတွင်းကလီစာများထိခိုက်ခြင်း
• အရိုးမဆက်ခြင်း၊ အရိုးဆက်နှေးခြင်း၊ အရိုးနေရာလွဲ၍ဆက်ခြင်း
• အရိုးပိုးဝင်ခြင်း
• အဆစ်များခိုင်ခြင်း

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

ပြင်းထန်သည့် ပြင်ပအားဖြင့် ထိခိုက်ခံရသော ဒဏ်ရာရသူသည် အရေးပေါ်အခြေအနေ ဖြစ်နိုင်ပြီး အသက်အန္တရာယ် ရှိနိုင်သဖြင့် အရေးပေါ်ဆေးကုသမှု သို့မဟုတ် ခွဲစိတ်ကုသမှုများ လိုအပ်နိုင်သောကြောင့် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနများသို့ အချိန်မီပြသကုသမှု ခံယူရန်လိုသည်။

အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိမိ၏မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊​ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

အရိုးကျိုးခြင်းကို လူနာအားစမ်းသပ်စစ်ဆေးရုံဖြင့် သိရှိနိုင်သော်လည်း အရိုးကျိုးသည့်အမျိုးအစားကို သိရှိနိုင်ရန် အောက်ပါတို့ကို ပြုလုပ်နိုင်သည်။

• ဓါတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (X rays) – အရိုးကျိုးခြင်းကို အတည်ပြုနိုင်ပြီး အရိုးအက်ကွဲကြောင်းများနှင့် ရွေ့လျားမှုကို သိနိုင်သည်
• ကွန်ပြူတာဓါတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (CT Scan) – ကျိုးသည့်အရိုး၏ အပိုင်းအစများကို အသေးစိတ်ပုံဖေါ်နိုင်သည်
• သံလိုက်ဓါတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (MRI) – အရိုး၏ပုံရိပ်သာမက အနီးအနားရှိ အခြားအစိတ်အပိုင်းများဖြစ်သော အရိုးနု၊ ကြွက်သား၊ အရွတ်အကြောများ၊ သွေးကြော၊ အာရုံကြောများနှင့် ဝမ်းဗိုက်၊ ရင်ခေါင်းတွင်းမှအင်္ဂါများ ထိခိုက်မှုကိုပါ သိရှိနိုင်သည်၊ အထူးသဖြင့် ကျောရိုးမကြီးကျိုးလျှင် အတွင်းရှိအာရုံကြောကြီး ထိခိုက်မှု ရှိမရှိ သိနိုင်ရန် ရိုက်လေ့ရှိသည်
• ဆေးသွင်းအရိုးဓါတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (Bone Scan) – သာမန်ဓါတ်မှန်ဖြင့် မသေချာသော အရိုးကျိုးခြင်းများ၊ အရိုးရောဂါတစ်မျိုးမျိုးကြောင့် အရိုးကျိုးခြင်းများတွင် အသုံးပြုသည်

ကုသခြင်း

ပြင်းထန်သည့်ပြင်ပအားဖြင့် ထိခိုက်ခံရသောဒဏ်ရာရသူသည် အသက်အန္တရာယ်ရှိသဖြင့် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနသို့ အမြန်ပို့ဆောင်ရန်လိုသည်။

ရှေးဦးကုသခြင်း

အရိုးကျိုးသည်ဟု သံသယရှိလျှင် ဆေးရုံမရောက်မီ အောက်ပါအတိုင်း ရှေးဦးပြုစုရန်လိုသည်။

• သွေးထွက်နေသည့် ဒဏ်ရာကို သွေးတိတ်အောင် ပြုလုပ်ပါ
• အရေပြားပေါက်ထွက်နေသည့် အရိုးကို ဆွဲဆန့်ခြင်း၊ အတွင်းသို့ပြန်သွင်းခြင်း မပြုလုပ်ရ
• ဒဏ်ရာရသည့် ခြေ၊ လက်ကို လှုပ်ရှားမှုမရှိရန် ကျပ်စည်းပါ၊ အနီးအနားတွင် ရနိုင်သော ပေတံ၊ သစ်သားပြား၊ ထီးရှည်တို့ဖြင့် ဒဏ်ရာရသည့် ခြေ၊ လက်ကို ပူးချည်ပါ၊ လက်ပိုင်းတွင်ဖြစ်လျှင် အဝတ်သိုင်းကြိုးဖြင့် စည်းပါ
• လည်ပင်းရိုးနှင့်ကျောရိုးမကြီး ထိခိုက်လျှင် လူနာအား ကွေးကောက် သယ်ဆောင်ခြင်းမပြုရ၊ ဦးခေါင်းနှင့်ခန္ဓာကိုယ်အား မျဉ်းဖြောင့်အတိုင်းထားပြီး မာကြောသည့် ဘုတ်ပြားဖြင့်သယ်ဆောင်ပါ
• လူနာကို အစာကျွေးခြင်း၊ ရေတိုက်ခြင်း မပြုလုပ်ရ၊ အရေးပေါ်ခွဲစိတ်မှု လိုအပ်နိုင်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။

အရေးပေါ်ဌာနတွင် ဆရာဝန်များသည် ဒဏ်ရာပြင်းထန်မှုအလိုက် ကုသမှုပေးမည်ဖြစ်သည်။ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဖွင့်ခြင်း၊ သွေးတိတ်အောင်ပြုလုပ်ခြင်း၊ သွေးလန့်ခြင်းအား ကုသခြင်းများဖြင့် အသက်ကယ်ကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပြီးလျှင် အရိုးကျိုးခြင်းအတွက် ဆက်လက်ကုသမှု ပေးမည်ဖြစ်သည်။

အရိုးအပိုင်းအစများ ရွေ့လျားခြင်းမရှိလျှင် ကျောက်ပတ်တီးစည်းခြင်း၊ အထောက်အကူပြုကိရိယာဖြင့် ကျပ်စည်းခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။ ဆေးရုံတင်ကုသရန် မလိုပေ။

ရွေ့လျားမှုရှိလျှင် မေ့ဆေး၊ထုံဆေးပေးပြီး အရိုးအား ပြန်လည်တည့်မတ်စေကာ ကျောက်ပတ်တီး စည်းပေးလိမ့်မည်။ မေ့ဆေးပျယ်သည်အထိ ဆေးရုံတွင်နေပြီးနောက် ပြန်နိုင်သည်။

အချို့အရိုးကျိုးခြင်းများတွင်မူ ခွဲစိတ်ကုသမှု မဖြစ်မနေလိုအပ်သည်။ အရိုးကျိုးခြင်း အမျိုးအစား၊ ပြင်းထန်မှုနှင့် အခြားဒဏ်ရာများ ပူးတွဲနေမှုပေါ်မူတည်ပြီး အောက်ပါခွဲစိတ်ကုသမှုများ ပြုလုပ်နိုင်သည်။

• စတီးပြား၊ ဝက်အူဖြင့်စုပ်ခြင်း (Plate and Screws)
• စတီးဝိုင်ယာ၊ အပ်ချောင်းဖြင့်ချည်နှောင်ခြင်း (Wires and Pins)
• စတီးချောင်းသွင်းခြင်း (Nailing)
• အဆစ်တစ်ခုလုံးပျက်စီးပါက အဆစ်အစားထိုးခြင်း (Arthroplasty)
• အရေပြားပြင်ပမှ စတီးချောင်းဖြင့်ချုပ်တည်းခြင်း (External Fixator)
• အရိုးအစားထိုးခွဲစိတ်ခြင်း (Bone Graft) (ဆုံးရှုံးသွားသည့် အရိုးအပိုင်းအစများအတွက် ခန္ဓာကိုယ်၏ အခြားအရိုးများကို ဖဲ့ယူအစားထိုးခြင်းဖြစ်သည်။)

အရိုးဆက်သည့်အချိန်သည် ကျိုးသည့်နေရာ၊ ပြင်းထန်မှုနှင့် ကုသသည့်နည်းပေါ်တွင် မူတည်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် လက်ပိုင်းတွင် အရိုးဆက်ချိန်သည် တစ်လခွဲမှ သုံးလအထိကြာနိုင်ပြီး ခြေထောက်ပိုင်းတွင် သုံးလမှ ခြောက်လအထိ ကြာနိုင်သည်။ အရိုးဆက်ပြီးသော်လည်း ပုံမှန်အတိုင်းလှုပ်ရှားသွားလာမှု ပြုလုပ်နိုင်ရန် ကိုယ်ခန္ဓာပြန်လည်သန်စွမ်းရေး လေ့ကျင့်ခန်းများကို စတင်ကုသမှုခံယူချိန်မှ စတင်၍ စနစ်တကျ ပြုလုပ်သွားရန် လိုအပ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

အရိုးကျိုးခြင်းမဖြစ်ရန်မှာ ထိခိုက်ဒဏ်ရာမရရှိအောင် ကာကွယ်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။

• ယာဉ်စည်းကမ်း၊ လမ်းစည်းကမ်းလိုက်နာခြင်း၊ ထိုင်ခုံအသက်ကယ် ခါးပတ်ပတ်ခြင်း၊ ဆိုင်ကယ်ဦးထုပ်ဆောင်းခြင်း
• အလုပ်ခွင်၊ အားကစားပြုလုပ်ရာနေရာ သတ်မှတ်ထားသော ကာကွယ်ရေးဝတ်စုံ၊ ကိရိယာနှင့်စည်းကမ်းများ လိုက်နာခြင်း
• မိမိ၏အိမ်နှင့်ပတ်ဝန်းကျင်တွင် အန္တရာယ်ဖြစ်စေနိုင်သည့် စက်ကိရိယာနှင့် အသုံးအဆောင်များကို စနစ်တကျသိမ်းဆည်းခြင်း၊ အသုံးပြုခြင်း၊ ချော်လဲနိုင်သည့် ကြမ်းပြင်၊ ကြမ်းခင်းများကိုရှင်းလင်းခြင်း၊ သက်ကြီးရွယ်အိုများ လမ်းလျှောက်ရန် လက်ကိုင်အထိန်းတန်း ပြုလုပ်ပေးခြင်း
• ကျန်းမာရေးနှင့်ညီညွတ်စွာ စားသောက်နေထိုင်ခြင်း၊ ကာယလေ့ကျင့်ခန်း ပုံမှန်ပြုလုပ်ခြင်း၊ အားကစားပြုလုပ်ခြင်းသည် အရိုးနှင့်ကြွက်သားများသန်မာမှုကို ဖြစ်စေနိုင်သည်
• အသက် (၅၀) နှစ်ကျော်လျှင် သို့မဟုတ် မိသားစုတွင် အရိုးပွ၊ အရိုးပါးရောဂါ ရာဇဝင်ရှိလျှင် အရိုးသိပ်သည်းဆ တိုင်းတာခြင်းပြုလုပ်ရန် မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ခြင်း
• လမ်းလျှောက်တုတ်၊ ကိရိယာနှင့် အထောက်အကူပြုပစ္စည်းများကို လိုအပ်လျှင် အသုံးပြုခြင်း