Spinal Tuberculosis (Pott’s spine) (ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါ)

တီဘီရောဂါသည် အဓိကအားဖြင့် အဆုတ်တွင်ဖြစ်လေ့ရှိသော်လည်း တီဘီရောဂါလူနာများ၏ (၁၅) ရာခိုင်နှုန်းတွင် အဆုတ်ပြင်ပရှိ အရိုးအဆစ်၊ ဦးနှောက်၊ အူ၊ ကျောရိုး၊ အရေပြားတို့တွင် ဖြစ်နိုင်သည်။ တီဘီရောဂါသည် လူနေမှုအဆင့်အတန်းနိမ့်ကျခြင်း၊ ကျန်းမာရေးအသိပညာနည်းပါးခြင်း၊ ကာကွယ်ဆေးလွှမ်းခြုံမှုနည်းခြင်းတို့နှင့် သက်ဆိုင်သောကြောင့် ဆင်းရဲသောဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများတွင် အဖြစ်များပြီး သေဆုံးမှုနှုန်းလည်းများသည်။ အမေရိက၊ ဥရောပနှင့် ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင်ပင် အိတ်ချ်အိုင်ဗွီကူးစက်မှုနှင့် ဆက်စပ်၍ တီဘီရောဂါဖြစ်နှုန်း ပြန်လည်မြင့်တက်လာသည်ကို တွေ့ရသည်။ ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါသည် တီဘီဘက်တီးရီးယားပိုးကူးစက်ခံရခြင်းကြောင့် ကျောရိုးဆစ်များတွင် ပြည်တည်နာဖြစ်ပြီး ဆိုးရွားလျှင် အရိုးဆစ်များပျက်စီးကာ အာရုံကြောမကြီးကို ပိစေနိုင်သည်။ ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါသည် အဆုတ်တီဘီကဲ့သို့ လူတစ်ဦးမှတစ်ဦးသို့ အလွယ်တကူ ကူးစက်နိုင်ခြင်းမရှိပေ။ စနစ်တကျကုသပါက ပျောက်ကင်းနိုင်သောရောဂါဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

တီဘီရောဂါသည် Mycobacterium tuberculosis ဟုခေါ်သော ဘက်တီးရီးယားပိုး ကူးစက်ခြင်း ကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဘက်တီးရီးယားပိုးသည် ရောဂါရှိသူလူနာမှ ရှူထုတ်လိုက်သော လေမှတစ်ဆင့် အဆုတ်တွင်းသို့ ဦးစွာကူးစက်ပြီးနောက် ကျောရိုးအတွင်းသို့ သွေးမှတစ်ဆင့် ပျံ့နှံ့သွားသည်။ အချို့တွင် အဆုတ်၌ ရောဂါလက္ခဏာမပြဘဲ ကျောရိုးဆစ်တီဘီ၏လက္ခဏာများသာ တွေ့နိုင်သည်။ အဆုတ်တီဘီရောဂါရှိသူနှင့် အတူတကွနေထိုင်ခြင်း၊ ကိုယ်ခံအားကျဆင်းခြင်း၊ အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း၊ နဂိုမူလအခံရောဂါများရှိခြင်း၊ ကာကွယ်ဆေးထိုးမထားခြင်း စသည်တို့ကြောင့် ရောဂါကူးစက်ခြင်းခံရနိုင်သည်။

တီဘီရောဂါပိုးသည် ကျောရိုးဆစ်များအတွင်း ပြည်တည်နာဖြစ်ပြီး ကျောရိုးဆစ်တစ်ခုမှတစ်ခုသို့ ကူးစက်ပျံ့နှံ့နိုင်သည်။ ကျောရိုးဆစ်နှစ်ခုကြားတွင် အရိုးဆွေးမြေ့ပျက်စီးလျှင် ကျောရိုးများ ပုံပျက်ပြီး ခါးကိုင်းလာနိုင်သည်။ ပြည်တည်နာကြောင့်လည်းကောင်း၊ အရိုးပုံပျက်ခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း ကျောရိုးအတွင်းရှိ အာရုံကြောမကြီးအား ပိနိုင်သည်။ ထိုအခါ တီဘီရောဂါဖြစ်သည့် အရိုးဆစ်များ၏ အောက်ပိုင်းတွင် အာရုံကြောလက္ခဏာများပေါ်လာပြီး ကြွက်သားသေခြင်း၊ ချည့်နဲ့ခြင်း (အောက်ပိုင်းသေခြင်း)၊ ထုံခြင်းနှင့် ဆီး၊ ဝမ်းမထိန်းနိုင်ခြင်းများ ဖြစ်လာနိုင်သည်။ ကုသမှုမရရှိခြင်းကြောင့် ပိုမိုဆိုးရွားလာလျှင် အခြားအင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းများသို့ ပျံ့နှံ့သွားပါက အသက်အန္တရာယ်ရှိနိုင်သည်။

ကျောရိုးဆစ်တီဘီသည် ရင်ဘတ်ကျောရိုးနှင့် ခါးကျောရိုးဆုံသည့်နေရာတွင် ပို၍အဖြစ်များသည်။ လည်ပင်းကျောရိုး၊ ခါးအောက်ပိုင်းကျောရိုးများတွင်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ရောဂါလက္ခဏာများသည် ရောဂါပိုးကူးစက်ခံရပြီးနောက်ပိုင်း လပေါင်းများစွာကြာမှ ပေါ်ပေါက်နိုင်သည်။ အချို့တွင် အဆုတ်တွင်းရောဂါပိုးရှိသော်လည်း ရောဂါလက္ခဏာမပြဘဲ ရှိတတ်သည်။ ကျောရိုးဆစ်များအတွင်း အချိန်ယူပျံ့နှံ့ပြီးချိန်မှ ရောဂါလက္ခဏာများဖြစ်လာတတ်သည်။ အဆုတ်တီဘီကဲ့သို့ ဖျားခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်းလည်း အများအားဖြင့် မရှိတတ်ပေ။

• ကိုယ်အလေးချိန် ကျဆင်းခြင်း
• အစားအသောက်ပျက်ခြင်း
• နုံးနယ်မောပန်းလွယ်ခြင်း
• ညအချိန် အဖျားအနည်းငယ်တက်ခြင်း
• ညဘက် ချွေးထွက်ခြင်း
  
  စသည့်လက္ခဏာများနှင့်အတူ
• ခါးနာခြင်း
• လည်ပင်းနာခြင်း
• ကျောမှအောင့်ခြင်းများ ဖြစ်တတ်သည်။

ကျောရိုးဆစ်များ ပျက်စီးခြင်း၊ ပုံပျက်ခြင်းများကြောင့်

• ကျောရိုးငေါထွက်လာခြင်း (Gibbus)
• ခါးကိုင်းခြင်း
• ခြေလက်ထုံကျဥ်ခြင်း
• အောက်ပိုင်းကြွက်သားအားနည်းခြင်း၊ ကြွက်သားသေခြင်း
• ဆီး၊ ဝမ်း မထိန်းနိုင်ခြင်းများဖြစ်လာနိုင်သည်၊ စောစီးစွာ ရောဂါရှာဖွေကုခြင်းမရှိသည့် လူနာများ၏ (၂၀) မှ (၄၀) ရာနှုန်းတွင် အထက်ဖော်ပြပါ အာရုံကြော ပျက်စီးခြင်းလက္ခဏာများ တွေ့ရတတ်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

တီဘီရောဂါလက္ခဏာများနှင့်အတူ ကျောရိုးဆစ်များနာကျင်မှု ခံစားရလျှင် မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ကုသရန် လိုအပ်သည်။ ဆရာဝန်မှ ရောဂါရာဇဝင်မေးခြင်း၊ စမ်းသပ်ခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း၊ သွေးစစ်ခြင်းများ ပြုလုပ်ပြီး တီဘီရောဂါဟု သတ်မှတ်နိုင်ပါက အာရုံကြော ပျက်စီးသည့် လက္ခဏာများ မရှိသေးလျှင် တီဘီဆေးဖြင့်ကုသမှုပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်လျှင် အရိုးရောဂါအထူးကုဆရာဝန်များ၊ ကျောရိုးခွဲစိတ်ဆရာဝန်များထံ လွှဲပြောင်းကုသမှုခံယူစေမည်ဖြစ်သည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါဖြစ်ကြောင်း တိကျစွာ သတ်မှတ်ဖော်ထုတ်နိုင်ရန် အောက်ပါ စမ်းသပ် စစ်ဆေးမှုများကို ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။

• သွေးစစ်ခြင်း – Lymphocyte သွေးဖြူဥဆဲလ်များခြင်း၊ သွေးနီဥအနည်ထိုင်နှုန်းများခြင်း (ESR)၊ တီဘီပိုးအား တုံ့ပြန်သည့် ခုခံအားဓာတုပစ္စည်းများခြင်းတို့သည် တီဘီရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေများသည်
• အရေပြားတွင်စစ်ဆေးခြင်း- တီဘီပိုး၏ ပရိုတင်းအပိုင်းအစကို အရေပြားအောက်သို့ ထိုးသွင်းပြီး ခုခံအား၏တုံ့ပြန်မှုကို စမ်းသပ်ခြင်းဖြစ်သည်၊ မြန်မာပြည်ကဲ့သို့ တီဘီကာကွယ်ဆေး (BCG) ထိုးပြီးသည့် လူထုအတွက်မူ တီဘီပိုးကို တုံ့ပြန်မှုနှင့် ကာကွယ်ဆေးတုံ့ပြန်မှု မှားယွင်းနိုင်သည်
• ခါးရိုးဆစ်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း – ရောဂါဖြစ်ခါစတွင် ခါးရိုးဆစ်များတွင် ထူးခြားသောပြောင်းလဲမှု တွေ့ရှိမည် မဟုတ်ပေ၊ အရိုး၏ (၅၀)ရာခိုင်နှုန်းခန့် ထိခိုက်မှုရှိမှသာ ကျောရိုးဆစ်များပျက်စီးခြင်း၊ ကျောရိုးဆစ်များ ပုံပျက်ခြင်းကိုတွေ့နိုင်သည်၊ ထို့အပြင် ခါးရိုးဆစ်ဓာတ်မှန်သည် အခြားခါးနာခြင်းအကြောင်းရင်းများဖြစ်သော ကျီးပေါင်းတက်ခြင်း၊ ကင်ဆာပျံ့နှံ့ခြင်း၊ အရိုးကျိုးခြင်းများကို ခွဲခြား သိရှိနိုင်သည်
• ကွန်ပြူတာဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း- အရိုးပျက်စီးမှုနှင့်ပတ်သက်၍ အသေးစိတ်သိရှိနိုင်သည်
• သံလိုက်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း – အာရုံကြောပိသည့် လက္ခဏာများရှိလျှင် ပြည်တည်နာ ပျံ့နှံ့တည်ရှိပုံ၊ အာရုံကြောမကြီးနှင့် အာရုံကြောများ၏ ထိခိုက်မှုကို ပိုမိုသိရှိနိုင်သည်

ကုသခြင်း

ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါသည် စနစ်တကျကုသမှုခံယူလျှင် ပျောက်ကင်းနိုင်သောရောဂါတစ်ခုဖြစ်သည်။

(၁) ဆေးဝါးဖြင့်ကုသခြင်း
ခါးရိုးဆစ်တီဘီရောဂါ၏ အဓိကကုထုံးမှာ တီဘီရောဂါကုဆေး သောက်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ အာရုံကြောထိခိုက်ခြင်း မရှိသည့်အဆင့်တွင် အဆုတ်တီဘီရောဂါ ကုသခြင်းတွင် အသုံးပြုသည့် Isoniazid၊ Rifampicin၊ Ethambutolနှင့် Pyrazinamide စသည့် ဆေးအတွဲကိုသာ အသုံးပြုသည်။ အဆုတ်တီဘီရောဂါအတွက် တီဘီဆေးကို (၆) လသာသောက်ရန်လိုသော်လည်း အရိုးအဆစ်တီဘီရောဂါ အတွက်မူ အနည်းဆုံး တစ်နှစ် မှ တစ်နှစ်ခွဲအထိ သောက်ရန် လိုအပ်သည်။ တီဘီဆေးအား ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း နေ့စဉ် မပျက်မကွက်သောက်ရန်လိုအပ်ပြီး ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာန၏ တီဘီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးဌာနနှင့် ဆက်သွယ်ကုသသင့်သည်

(၂) ကျောရိုးအထောက်အပံ့ ပစ္စည်းများ
ဆေးဝါးဖြင့် ကုသသည့် ကာလအတွင်း ကျောရိုးဆစ်များ ပျက်စီးခြင်း၊ ပုံပျက်ခြင်းများကို ကာကွယ်နိုင်ရန် ကျောရိုးအထောက်အပံ့ကိရိယာများကို ဝတ်ဆင်ရန်လိုသည်။ တီဘီဖြစ်သည့် သက်ဆိုင်ရာ ကျောရိုးတည်နေရာအလိုက် လှုပ်ရှားမှုကို ထိန်းချုပ်ပေးနိုင်သည့် လည်ပတ်ကော်လာနှင့် ခါးပတ်များကို ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း မပျက်မကွက် အသုံးပြုရန် လိုအပ်သည်။

(၃) ခွဲစိတ်ကုသခြင်း
ဆေးဝါးဖြင့်ကုသမှုပေးသော်လည်း (၃)လ မှ (၆)လအထိ သက်သာပျောက်ကင်းမှုမရှိခြင်း၊ တီဘီရောဂါဟု တိကျစွာသတ်မှတ်၍မရခြင်း၊ ကျောရိုးပတ်လည်တွင် ပြည်တည်နာ ကြီးထွားလာခြင်း၊ အာရုံကြောပိသည့် လက္ခဏာများရှိခြင်း၊ အာရုံကြောပိသည့် လက္ခဏာများ တဖြည်းဖြည်း ပိုမိုဆိုးရွားလာခြင်း၊ ကျောရိုးဆစ်ပျက်စီးမှု ပိုမိုများလာခြင်းတို့တွင် ခွဲစိတ်ကုသမှုပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည်။
ခွဲစိတ်နည်းများတွင် ပြည်တည်နာအား ဖောက်ထုတ်ဖယ်ရှားခြင်း၊ ကျောရိုးပျက်စီးမှုများအား ဖယ်ရှားခြင်း၊ အရိုးအစားထိုးကုသခြင်း၊ ကျောရိုးပုံပျက်ခြင်းအား ပြုပြင်ခြင်း၊ ခိုင်ခံ့မှုရှိစေရန် implant ထောက်တိုင်များထည့်ခြင်း၊ အာရုံကြောမကြီးပိခြင်းကို ဖယ်ရှားခြင်း စသည့်နည်းများဖြင့် ကုသမှုပေးနိုင်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါ ဖြစ်ပွါးမှုမရှိစေရန်မှာ တီဘီရောဂါပိုး ကူးစက်ခံရမှုမရှိစေရန် နေထိုင်ပြုမူခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် ကျောရိုးဆစ်တီဘီရောဂါအား စောစီးစွာ သိရှိပြီး ကုသမှုခံယူရန်လည်း လိုအပ်သည်။ တီဘီရောဂါပိုး ကူးစက်မှုမရှိစေရန်_

• တီဘီရောဂါကာကွယ်ဆေး (BCG)ကို ကလေးဘဝကတည်းမှ ထိုးနှံပါ
• အဆုတ်တီဘီရောဂါရှိသူနှင့် အကာအကွယ်မရှိဘဲ ကာလရှည် အတူတကွနေထိုင်ခြင်း ရှောင်ကြဉ်ပါ
• အာဟာရပြည့်ဝစွာစားသုံးခြင်းနှင့် ကျန်းမာရေးနှင့်ညီညွတ်သော နေထိုင်မှုပြုပါ

References:

1. Tidy, C. (2024). Spinal tuberculosis. Patient.info. Retrieved November 14, 2024, from https://patient.info/doctor/spinal-tuberculosis
2. Woon, C., MD. (n.d.). Spinal Tuberculosis – Spine – Orthobullets. Retrieved November 14, 2024, from https://www.orthobullets.com/spine/2027/spinal-tuberculosis
3. Pott’s Disease (Spinal Tuberculosis). (2024). Cleveland Clinic. Retrieved November 14, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/potts-disease-spinal-tuberculosis
4. Shanmuganathan, R., Ramachandran, K., Shetty, A. P., & Kanna, R. M. (2023). Active tuberculosis of spine: Current updates. North American Spine Society Journal (NASSJ), 16, 100267. Retrieved November 14, 2024, from https://doi.org/10.1016/j.xnsj.2023.100267