Hernia (အူကျွံခြင်း)

အူကျွံခြင်းသည် ဝမ်းဗိုက် (သို့မဟုတ်) ပေါင်ခြံတွင် အဖြစ်များသည်။ ဝမ်းဗိုက်ကို ကာရံထားသော ကြွက်သားနံရံများကြားမှ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ တိုးထွက်လာခြင်းကို အူကျွံခြင်း (Hernia) ဟုခေါ်ဆိုသည်။ ကျွံထွက်လာနိုင်သော ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများတွင် အူအပြင် ဝမ်းခေါင်းအဆီပြင်မြှေး၊ အစာအိမ်၊ အူမကြီး၊ ဆီးအိမ် စသည့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ ပါဝင်သည်။

ကိုယ်နေဟန်ထားနှင့် ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုအလိုက် တိုးထွက်လာပြီး ပြန်ဝင်သွားလေ့ရှိသော အလုံးအနေဖြင့် သတိပြုမိတတ်သည်။ အများအားဖြင့် အူကျွံခြင်းကြောင့် နာကျင်ခြင်း၊ သက်တောင့်သက်သာမရှိခြင်း စသည့် သာမန်လက္ခဏာများသာ ခံစားရနိုင်သော်လည်း ကျွံသည့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ အတွင်းသို့ပြန်မဝင်သည့် အခြေအနေမျိုးဖြစ်လျှင် အရေးပေါ်ခွဲစိတ်ကုသမှု လိုအပ်နိုင်သည်။

အူကျွံခြင်း အမျိုးအစားများ

ပေါင်ခြံ၌ အူကျွံခြင်း (Inguinal hernia)

အဖြစ်အများဆုံး အူကျွံခြင်း အမျိုးအစားဖြစ်ပြီး အမျိုးသားများတွင် ပိုမိုဖြစ်ပွားနိုင်သည်။ ဝမ်းဗိုက်အတွင်းရှိ အူအစိတ်အပိုင်းများနှင့် ဝမ်းတွင်းမြှေးတို့သည် ပေါင်ခြံနှင့်ဝမ်းဗိုက်ဆက်ပြွန် (Inguinal Canal)မှတစ်ဆင့် ကပ်ပယ်အိတ်အတွင်းသို့ ထွက်လာခြင်းဖြစ်သည်။

ပေါင်ရင်းထိပ်၌ အူကျွံခြင်း (Femoral hernia)

ရှားပါးသော အူကျွံခြင်း အမျိုးအစားဖြစ်ပြီး ပေါင်ခြံနှင့်ဝမ်းဗိုက်ဆက်ပြွန် (Inguinal Canal) ၏ အောက်ဖက်တွင်ကပ်လျက်ရှိသော ကန်တော့ပုံ ပြွန်ငယ်မှတစ်ဆင့် အဆီတစ်ရှူးနှင့်အူ တိုးထွက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။

ရင်ခေါင်းနှင့် ဝမ်းခေါင်းခြား ကြွက်သားပြင်၌ အစာအိမ်ကျွံခြင်း (Hiatal hernia)

ပုံမှန်အခြေအနေတွင် ရင်ခေါင်းနှင့် ဝမ်းခေါင်းခြား ကြွက်သားပြင်တွင် အစာရေမျိုပြွန် ဖြတ်သွားသော အပေါက်ငယ်ရှိသည်။ ယင်းအပေါက်ငယ်သည် အကြောင်းရင်းတစ်ခုခုကြောင့် ကျယ်လာသောအခါ ဝမ်းခေါင်းအတွင်းမှ အစာအိမ်အပေါ်ပိုင်းသည် ရင်ခေါင်းအတွင်းသို့ တိုးထွက်သွားခြင်းဖြစ်သည်။

မွေးရာပါ ရင်ခေါင်းနှင့် ဝမ်းခေါင်းခြား ကြွက်သားပြင်၌ အူကျွံခြင်း (Congenital diaphragmatic hernia)

ပြင်းထန်သော မွေးရာပါရောဂါဖြစ်သည်။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်ချိန် သန္ဓေသားဖွံ့ဖြိုးမှုတွင် ရင်ခေါင်းနှင့် ဝမ်းခေါင်းခြား ကြွက်သားပြင် မပိတ်ဘဲ ချို့ယွင်းချက် ပါလာခြင်းဖြစ်သည်။ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများ ဆက်လက်ဖွံ့ဖြိုးကြီးထွားလာသောအခါ ယင်းချို့ယွင်းချက်မှတစ်ဆင့် ရင်ခေါင်းအတွင်းသို့ တိုးထွက်သွားခြင်းဖြစ်သည်။

ခွဲစိတ်ဒဏ်ရာမှ အူကျွံခြင်း (Incisional hernia)

ဝမ်းဗိုက်ခွဲစိတ်ကုသမှု၏ အဖြစ်များသော နောက်ဆက်တွဲ ပြဿနာတစ်ခုဖြစ်ပြီး ခွဲစိတ်ဒဏ်ရာရှိ ကြွက်သားအားနည်းမှုကြောင့် အူကျွံခြင်း ဖြစ်သည်။

ချက်မှ အူကျွံခြင်း (Umbilical hernia)

ချက် (သို့မဟုတ်) ချက်တစ်ဝိုက်မှ အူကျွံခြင်းဖြစ်ပြီး အများစုသည် မွေးရာပါဖြစ်သည်။

ဝမ်းဗိုက်ရှေ့နံရံမှ အူကျွံခြင်း (Ventral hernia)

ချက်မှ အူကျွံခြင်း၊ ဝမ်းဗိုက်ခွဲစိတ်ဒဏ်ရာမှ အူကျွံခြင်း စသည့် ဝမ်းဗိုက် ရှေ့နံရံမှ အူကျွံခြင်းများ ဖြစ်သည်။ ချက် အထက်ပိုင်းနှင့် ရင်ညွန့်ရိုးကြားမှ အူကျွံခြင်းဖြစ်သည်။

စအိုနှင့် မျိုးပွားအင်္ဂါကြားမှ အူကျွံခြင်း (Perineal hernia)

တင်ပါးဆုံကွင်းအတွင်းရှိ ကြွက်သားများကြားရှိ အပေါက်များ (သို့မဟုတ်) အားပျော့သော ကြွက်သားကို ဖြတ်သန်းပြီး ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါတစ်ရှူးများ တိုးထွက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ အလွန်ရှားပါးသောအူကျွံခြင်း အမျိုးအစားဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသော အကြောင်းရင်း

အူကျွံခြင်းဖြစ်စေသည့် အဓိကအကြောင်းရင်း(၂)မျိုးရှိသည်။ ပထမအကြောင်းရင်းမှာ ဝမ်းဗိုက်၏နံရံကြွက်သားများ အားနည်းခြင်း (မွေးရာပါ သို့မဟုတ် ထိခိုက်ဒဏ်ရာနှင့် ခွဲစိတ်ခြင်းများကြောင့်) နှင့် ဒုတိယအကြောင်းရင်းမှာ ဝမ်းဗိုက်ခေါင်းအတွင်းဖိအားတက်ခြင်းဖြစ်သည်။ အထက်ပါအကြောင်းရင်းနှစ်မျိုး ပူးတွဲတည်ရှိလျှင် အူကျွံခြင်းဖြစ်နိုင်ခြေများသည်။
အောက်ပါအချက်များကြောင့် အူကျွံခြင်း အဖြစ်များသည်။

နာရီပေါင်းများစွာ မတ်တတ်ရပ် အလုပ်လုပ်ခြင်း
အလေးအပင်မ ရသော အလုပ်များ
နာတာရှည် ချောင်းဆိုးခြင်းနှင့် ဓာတ်မတည့်မှုကြောင့် နာတာရှည် နှာချေခြင်း
ကာလတာရှည် ဝမ်းချုပ်ခြင်းနှင့် ဝမ်းညှစ်ခြင်း
ကာလတာရှည် ဆီးညှစ်ပေါက်ခြင်း (ဆီးကျိတ်ကြောင့် ဖြစ်တတ်သည်။)
ဝမ်းဗိုက်ခွဲစိတ်ဖူးခြင်း
ကိုယ်ဝန်ဆောင်ခြင်း (အထူးသဖြင့် ကလေးမွေးဖွားပြီး (၂) နှစ်အတွင်း ကိုယ်ဝန်ထပ်မံဆောင်ခြင်း)
အဝလွန်ခြင်း [ခန္ဓာကိုယ်ထုထည်ညွှန်းကိန်း (BMI) အမှတ် (၃၀) အထက်ရှိခြင်း]

မွေးရာပါ အူကျွံခြင်း အဖြစ်များစေသော အချက်များမှာ_

လမစေ့ဘဲ မွေးသည့် ကလေးများ (Prematurity)
တွယ်ဆက်တစ်ရှူးဆိုင်ရာ ရောဂါများ (Connective tissue disorders) ရှိခြင်း
မွေးရာပါ ကပ်ပယ်အိတ်အတွင်း ဝှေးစေ့ မဆင်းခြင်း (Undescended testis)
မျိုးပွားအင်္ဂါဆိုင်ရာနှင့် ဆီးလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါများ ရှိခြင်း

ရောဂါလက္ခဏာများ

အချို့တွင် အူကျွံရောဂါ ရှိသော်လည်း ရောဂါလက္ခဏာမပြတတ်ပေ။ အဖြစ်များသော လက္ခဏာများမှာ –

ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားချိန်တွင် အူကျွံသည့်နေရာ၌ အလုံးအဖုအဖြစ် ဖောင်း၍ထွက်လာခြင်း၊ ပြန်ဝင်သွားခြင်း
ဝမ်းညှစ်သည့်အခါ၊ အလေးအပင်မသည့်အခါ သို့မဟုတ် ချောင်းဆိုးသည့်အခါတွင် တင်းလာခြင်း၊ တွန်းဖိထားသကဲ့သို့ ခံစားရခြင်းနှင့် အနည်းငယ် နာကျင်ခြင်း
အလုံးပတ်လည်တွင် ဖိဆွဲထားသကဲ့သို့ ခံစားရခြင်း
ပျို့အန်ခြင်း (အထူးသဖြင့် ကျွံနေသောအူ ပြန်မဝင်ဘဲ ညပ်သွားလျှင်) စသည်တို့ ဖြစ်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

အူကျွံရာမှ ပြန်မဝင်တော့ခြင်း (ကျွံထွက်လာသော တစ်ရှူးများ ပြန်မဝင်ပါက ပြင်းထန်စွာ နာကျင်ခြင်း၊ ကျွံထွက်သောအင်္ဂါသည် အူဖြစ်နေပါက အူပိတ်ခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သည်)
အူပုပ်ခြင်း (ထွက်နေသော အူသည် ပြန်မဝင်ဘဲ ညပ်နေပါက အူများသို့ သွေးမရောက်သဖြင့် အူပုပ်သွားပြီး ပိုးဆိပ်တက်လာနိုင်သည်၊ အရေးပေါ် အမြန်ဆုံး ခွဲစိတ်ရမည်ဖြစ်သည်)

ဆေးရုံ ဆေးခန်း ပြသရန်

အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားရပါက မိမိ၏ မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန် လိုအပ်သည်။ အထူးသဖြင့် အောက်ဖော်ပြပါလက္ခဏာများ ရှိပါက ချက်ချင်းပြသပါ။

အူကျွံရာမှ ပြန်မဝင်ခြင်း
အူကျွံသည့်နေရာတွင် နာကျင်ခြင်း
အရောင်ပြောင်းခြင်း
ပျို့အန်ခြင်း
ဖျားခြင်း

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

အများအားခြင့် အူကျွံခြင်းကို လူနာစမ်းသပ်ရုံဖြင့် အတည်ပြုနိုင်သည်။ ဝမ်းဗိုက်တွင်း ဖိအားတက်စေရန် ချောင်းဆိုးစေခြင်းဖြင့် အူကျွံနာသည် ပို၍ဖောင်းတင်းထင်ရှားလာသည်။ စမ်းသပ်တွေ့ရှိချက်များ မထင်ရှားပါက ဝမ်းဗိုက်အာထရာဆောင်းရိုက်ခြင်း၊ ကွန်ပြူတာဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (CT scan)၊ သံလိုက်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (MRI) စသည်တို့ ဆက်လက်ပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည်။

ကုသခြင်း

အူကျွံခြင်းသည် ခွဲစိတ်ကုသမှု မခံယူဘဲ မပျောက်ကင်းနိုင်ပေ။ အကယ်၍ အူကျွံခြင်းသည် သေးငယ်ပြီး လွယ်ကူစွာ ပြန်သွင်းနိုင်ပါက ခွဲစိတ်မှုခံယူရန်မလိုအပ်သေးဘဲ ဆက်လက်စောင့်ကြည့်နိုင်သည်။

ခွဲစိတ်ကုနည်း (၂) နည်း ရှိသည်။

ခွဲကြောင်းပေး ခွဲစိတ်နည်း (Open hernia repair surgery)
အူကျွံသည့်နေရာတွင် ခွဲကြောင်းရာပေး၍ ခွဲစိတ်ပြုပြင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ကျွံထွက်နေသော ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများကို ဝမ်းခေါင်းအတွင်းသို့ ပြန်လည်ထည့်သွင်းကာ အူကျွံနေသော အပေါက်နှင့် လမ်းကြောင်းကို ပိတ်ပစ်ခြင်းဖြစ်သည်။ နောက်တစ်ကြိမ် အူကျွံခြင်း ပြန်မဖြစ်စေရန် အားပျော့နေသော ကြွက်သားနေရာအား အထူးပြုလုပ်ထားသည့် ဇကာ (Surgical mesh)ဖြင့် အားဖြည့်ပေးနိုင်သည်။
မှန်ပြောင်းဖြင့် ခွဲစိတ်နည်း (Laparoscopic surgery)
အထူးပြုလုပ်ထားသော မှန်ပြောင်းပါ ခွဲစိတ်ကိရိယာများ၊ ခွဲစိတ်လက်တံများကို အသုံးပြု၍ အရွယ် (၁) စင်တီမီတာခန့် အပေါက်ဖောက်ကာ ခွဲစိတ်ခြင်းဖြစ်သည်။ မှန်ပြောင်းဖြင့် ခွဲစိတ်ကုသလျှင် နာကျင်မှု ပိုမိုသက်သာခြင်း၊ အမာရွတ်မကျန်သလောက်ဖြစ်ခြင်း၊ နာလန်ထ ပိုမိုမြန်ဆန်ခြင်း နှင့် နေ့စဥ်ပုံမှန်လုပ်ငန်းဆောင်တာများ ပိုမိုဆောလျင်စွာ ပြန်လည်ဆောင်ရွက်နိုင်ခြင်း စသည့် အကျိုးကျေးဇူးများရှိသည်။

ခွဲစိတ်ကုသရာတွင် အူညပ်၍ အူပုပ်နေပါက ထိုအပိုင်းကို ဖြတ်ထုတ်ကာ အူပြန်ဆက်ရန်လိုအပ်သည်။

ကလေးငယ်များတွင် ပေါင်ခြံ၌ အူကျွံခြင်း (Inguinal hernia) ဖြစ်ပါက အမြန်ဆုံး ခွဲစိတ်ကုသရန် လိုအပ်သည်။
မွေးရာပါ ချက်မှ အူကျွံခြင်း (Congenital umbilical hernia) သည် ကလေးကြီးထွားလာသည့်အခါ အချို့တွင် ပျောက်သွားတတ်သော်လည်းအချို့တွင် ခွဲစိတ်ပြုပြင်ရန်လိုသည်။

ရင်ခေါင်းနှင့် ဝမ်းခေါင်းခြား ကြွက်သားပြင်၌ အစာအိမ်ကျွံခြင်း (Hiatal hernia) သည် ခွဲစိတ်ရန် လိုအပ်လေ့မရှိပါ။ သို့သော် အစာအိမ် မှ အက်ဆစ်ဓာတ်များ အစာမျိုပြွန်အတွင်းသို့ ပြန်တက်ခြင်း မကြာခဏ ဖြစ်ပွားပါက ခွဲစိတ်ပြုပြင်ရန် လိုအပ်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

အူကျွံခြင်း မဖြစ်စေရန် ကြိုတင်ကာကွယ်၍ မရပေ။ သို့ရာတွင် အူကျွံသည့် နေရာများတွင် ကြွက်သားအားနည်းခြင်းရှိပါက ဝမ်းဗိုက်အတွင်းဖိအားမတက်စေရန်၊ အူကျွံခြင်းပိုမို ဆိုးရွားမှုမရှိစေရန် အလေးအပင်မခြင်းနှင့် ပြင်းထန်စွာ အားကစားလုပ်ခြင်းရှောင်ကြဉ်ပါ။ ဝမ်းချုပ်ခြင်း၊ ချောင်းဆိုးခြင်းများကို စောစီးစွာ ကုသပါ။ ကိုယ်အလေးချိန် လျှော့ချပါ။ ဆေးလိပ်ဖြတ်ပါ။

References:

UpToDate. (n.d.). Abdominal wall hernias: The basics. UpToDate. Retrieved November 13, 2024, from https://www.uptodate.com/contents/abdominal-wall-hernias-the-basics
Hernia. (2024). Cleveland Clinic. Retrieved November 13, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15757-hernia
Inguinal hernia – Diagnosis & treatment – Mayo Clinic. (2021). Mayo Clinic. Retrieved November 13, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/inguinal-hernia/diagnosis-treatment/drc-20351553