Bronchiectasis (အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါ)

အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါသည် အဆုတ်အတွင်းရှိ လေပြွန်များ ကျယ်လာပြီး ပိုးဝင်ပျက်စီးသွားခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော နာတာရှည်အဆုတ်ရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ပျက်စီးသွားသော လေပြွန်များသည် ချွဲသလိပ်များကို ကောင်းစွာ မရှင်းထုတ်နိုင်သည့်အခါ ချွဲသလိပ်များစုပုံလာပြီး ရောဂါပိုးများ မကြာခဏဝင်‌ရောက်ခြင်း၊ ပြည်တည်လာခြင်း စသည်တို့ကြောင့် အဆုတ်ရောင်ရမ်းပျက်စီးခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါသည် အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ပိုမိုဆိုးရွားလာနိုင်သော်လည်း ထိရောက်သော ကုသမှုများဖြင့် ရောဂါလက္ခဏာများကို သက်သာစေပြီး ရောဂါအခြေအနေကို ထိန်းချုပ်နိုင်သည်။ သို့သော် ဤရောဂါကို အပြီးတိုင်ပျောက်ကင်းအောင် ကုသနိုင်ခြင်း မရှိပါ။

200285-bronchiectasis, p1

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

အဆုတ်ကို Bronchi ဟုခေါ်သော လေပြွန်ငယ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ အောက်ဆီဂျင်သည် ထိုလေပြွန်ငယ်များမှ ဝင်‌ရောက်လာပြီး အဆုတ်လေအိတ်ငယ် (Alveoli) များမှတစ်ဆင့် သွေးကြောထဲသို့ ရောက်ရှိသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် အဆုတ်လေပြွန်ငယ်များ၏အတွင်းနံရံသည် အချွဲများဖြင့် ကာရံထားပြီး ပြင်ပမှ အန္တရာယ်ရှိသော ဖုန်၊ အမှုန်များ၊ ပိုးမွှားများကို ကာကွယ်ပေးခြင်း၊ လေပြွန်များကို စိုစွတ်စေခြင်းစသည့် အရေးကြီးသော လုပ်ဆောင်ချက်များကို ပြုလုပ်ပေးသည်။ သို့သော် ရောဂါအခြေအနေတစ်ခုခုကြောင့် အဆုတ်ပြွန်များ ဖောင်းပွရောင်ရမ်းလာပါက လေပြွန်ငယ်များသည် ပုံမှန်မဟုတ်ဘဲ ကျယ်နေသဖြင့် ချွဲသလိပ်များ ပိုမိုစုဝေးလာသည်။ ရောဂါပိုးများလည်း အလွယ်တကူ ဝင်ရောက်လာနိုင်သည်။ ထိုသို့ မကြာခဏ ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ခြင်းကြောင့် လေပြွန်ငယ်များ ထပ်မံပျက်စီးပြီး နောက်ဆုံးတွင် အဆုတ်တဖြည်းဖြည်း ထိခိုက်ပျက်စီးလာသည်။

အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါ ဖြစ်ပွါးသောလူနာများ၏ (၄၀) ရာခိုင်နှုန်းခန့်တွင် အကြောင်းရင်းကို အတိအကျ မသိရှိကြပါ။ အဆုတ်ပြွန်များ ဖောင်းပွရောင်ရမ်းစေနိုင်သော အကြောင်းရင်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

• အဆုတ်အတွင်း ရောဂါပိုးမကြာခဏဝင်ခြင်း
  • အဆုတ်ရောင်ရောဂါ (Pneumonia)
  • ကြက်ညှာချောင်းဆိုးရောဂါ (Whooping cough)
  • တီဘီရောဂါ (Tuberculosis)
  • မှိုပိုးဝင်ခြင်း (Fungal infections)
• အဆုတ်၊ အစာခြေစနစ်နှင့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများကို ထိခိုက်စေနိုင်သော မျိုးဗီဇရောဂါ (Cystic fibrosis)
• ခုခံအားဆိုင်ရာရောဂါများ (ဥပမာ – SLE ရောဂါ၊ ရူမတွိုက်အဆစ်ရောင်ရောဂါ၊ အူရောင်ရမ်းခြင်းရောဂါ (Inflammatory bowel disease)
• ကိုယ်ခံအားကျဆင်းသောရောဂါများ (ဥပမာ – HIV, Hypogammaglobulinemia)
• နာတာရှည် အဆုတ်ပွပန်းနာရောဂါ (COPD)
• လေပြွန်ပိတ်ဆို့၍ အချွဲများကို မရှင်းထုတ်နိုင်သော ကင်ဆာအလုံးအကျိတ်နှင့် ပြန်ရည်ကြောအကျိတ်များ
• မှိုပိုးအမှုန်များဝင်‌ရောက်၍ ဓာတ်မတည့် အဆုတ်‌ရောင်ရောဂါ (Allergic bronchopulmonary aspergillosis)
• အစာသီး၍ အစာနှင့်ရေများ အဆုတ်ထဲသို့ ရောက်ရှိခြင်း (Chronic pulmonary aspiration)
• အသက်ရှူလမ်းကြောင်းမှ ချွဲသလိပ် ခပ်ထုတ်ပေးသည့် အမျှင်ငယ်များထိခိုက်သော မျိုးဗီဇရောဂါ (Primary ciliary dyskinesia)
• ဓာတ်ရောင်ခြည်သင့်ခြင်းကြောင့် အဆုတ်တွင်အမာရွတ်ဖြစ်ခြင်း (Fibrosis from radiation)
• မွေးရာပါ Alpha-1 antitrypsin အင်ဇိုင်းချို့တဲ့ခြင်း (Alpha-1 antitrypsin deficiency)
• မွေးရာပါ အဆုတ်တည်ဆောက်ပုံ မမှန်သောရောဂါများ စသည်တို့ဖြစ်သည်။

ရောဂါလက္ခဏာများ

ရောဂါလက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်ရန် လပေါင်းများစွာ (သို့မဟုတ်) ရက်ပေါင်းများစွာ ကြာတတ်ပြီး အဓိကအဖြစ်အများဆုံးလက္ခဏာမှာ အမြဲတစေ ချောင်းဆိုးသလိပ်ထွက်ခြင်း၊ သလိပ်တွင်ပြည်ပါခြင်းတို့ဖြစ်သည်။ သလိပ်အရောင်မှာ အဖြူရောင်၊ အဝါဖျော့ဖျော့ (သို့မဟုတ်) စိမ်းဝါရောင်ဖြစ်နိုင်ပြီး ရောဂါပိုးဝင်သောအခါ သလိပ်များပိုထွက်လာပြီး အစိမ်း‌ရောင်ရင့်ရင့်ဖြစ်လာကာ အနံဆိုးများဖြစ်ပေါ်တတ်သည်။ အခြားဖြစ်‌ပေါ်နိုင်သော လက္ခဏာများမှာ_

• အသက်ရှူမဝခြင်း
• မောပန်းလွယ်ခြင်း
• အသက်ရှူလျှင် တရွှီရွှီမြည်ခြင်း
• ချောင်းဆိုးလျှင် သွေးပါခြင်း
• ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်း
• ဖျားခြင်း၊ ချမ်းတုန်ခြင်း
• လက်ချောင်းတင်းပုတ် (Clubbing) တို့ဖြစ်ကြသည်။

ရောဂါလက္ခဏာများသည် တစ်ယောက်နှင့် တစ်ယောက် မတူညီနိုင်ဘဲ ရောဂါပိုးဝင်ရောက်သောအခါ ရောဂါထကြွလာပြီး (Infective exacerbation) ရက်အနည်းငယ်အတွင်း လက္ခဏာများပိုမိုဆိုးရွားလာသည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

အချို့သောသူများတွင် ပြင်းထန်သော အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါကြောင့် အောက်ဖော်ပြပါ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်လာပြီး အသက်အန္တရာယ်ထိခိုက်သည်အထိ ဆိုးရွားနိုင်သည်။

• အသက်ရှူလုပ်ငန်းများပျက်စီးခြင်း (Respiratory failure)
• ချောင်းဆိုးသွေးပါ အလွန်ပြင်းထန်ခြင်း (Massive hemoptysis)
• နှလုံးပြဿနာများ _ အဆုတ်သွေးကြောများတွင် ဖိအားများလာပြီး နှလုံးညာဘက်ခြမ်း ထိခိုက်နိုင်ခြင်း (Right-sided heart failure)
• ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်းနှင့် အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း
• ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများ မကြာခဏအသုံးပြုခြင်းကြောင့် ဆေးယဥ်ပါးခြင်း (Antibiotics resistance) တို့ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ဖော်ပြပါ ရောဂါလက္ခဏာများ ဖြစ်ပေါ်ပါက မိမိ၏မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်ဆွေးနွေး၍ ကုသမှုခံယူရန် လိုအပ်သည်။ ချောင်းဆိုးလျှင် သွေးပါလာခြင်း၊ အသက်ရှူရခက်ခဲခြင်း၊ အသက်ရှူမြန်ခြင်း၊ သတိလစ်ခြင်း၊ ကိုယ်အပူချိန်ကြီးခြင်း၊ ပြင်းထန်သော ရင်ဘတ်အောင့်ခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ်ပါက ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်း အရေးပေါ်ဌာနသို့ အမြန်ဆုံးသွားရောက်၍ ဆေးရုံတက် ကုသမှုခံယူရန် လိုအပ်သည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

• အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါ ရှာဖွေရန် လူနာ၏ ရောဂါရာဇဝင်အား သေချာမေးမြန်းခြင်း၊ စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်းများ ဦးစွာပြုလုပ်ရသည်။ ထို့နောက် ဖြစ်ပေါ်စေသော အကြောင်းရင်းများနှင့် ရောဂါကို တိကျသေချာစွာ ရှာဖွေနိုင်ရန်အတွက် အောက်ဖော်ပြပါ စစ်ဆေးမှုများကို ထပ်မံပြုလုပ်နိုင်သည်။
• ရင်ဘတ်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း
• ကွန်ပြူတာဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း
• အဆုတ်လုပ်ငန်းများကို စစ်ဆေးခြင်း
• အသက်ရှူလမ်းကြောင်း မှန်ပြောင်းကြည့်ခြင်း
• သွေးစစ်ဆေးခြင်း
• သလိပ်စစ်ဆေးခြင်း
• မျိုးဗီဇစစ်ဆေးခြင်း
• ချွေးတွင်းရှိ ကလိုရိုက်ပမာဏ စစ်ဆေးခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ကုသခြင်း

အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါကို ကုသရာတွင် ဖြစ်ပေါ်စေသော အခြေခံအကြောင်းရင်းကို ကုသခြင်း၊ ရောဂါပိုးများကို ကုသခြင်း၊ ချွဲသလိပ်များ ရှင်းလင်းအောင်ပြုလုပ်ခြင်း၊ ရောဂါထကြွခြင်းမဖြစ်အောင် တားဆီးခြင်းတို့ပါဝင်သည်။ အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါကို ပျောက်ကင်းအောင် မကုသနိုင်သော်လည်း ရောဂါလက္ခဏာများကို သက်သာစေရန်နှင့် ရောဂါပိုမဆိုးလာစေရန် အောက်ပါနည်းလမ်းတို့ဖြင့် ကုသနိုင်သည်။

1. ဆေးဝါးများဖြင့် ကုသခြင်း
   • ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများဖြင့် ကုသခြင်း
     ရောဂါအခြေအနေ ပြင်းထန်မှုအပေါ် မူတည်၍ သောက်ဆေး (သို့မဟုတ်) ထိုးဆေးများဖြင့် ကုသမှုပေးနိုင်သည်။ ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများကို ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့် ပမာဏအတိုင်း ရက်ပြည့်အောင်သောက်သုံးရန် အရေးကြီးသည်။
   • ချွဲပျော်ဆေးများပေးခြင်း (Expectorant and mucolytics)
   • လေပြွန်ကျယ်စေသော ရှူဆေးများပေးခြင်း (Inhaled or nebulized bronchodilators)
   • ရောင်ရမ်းခြင်းကို သက်သာစေသော ရှူဆေးများပေးခြင်း (Inhaled corticosteroids)
2. ချွဲသလိပ်များကို ရှင်းလင်းခြင်း
   • လေ့ကျင့်ခန်းများ ပြုလုပ်ခြင်း
     ချွဲသလိပ်များ လွယ်ကူစွာ ထွက်စေရန် အဆုတ်လေ့ကျင့်ခန်းများ ပြုလုပ်ခြင်း (Physical therapy – breathing exercises, chest percussion) ကို ဆရာဝန်ညွှန်ပြသည့် နည်းလမ်းများအတိုင်း ပြုလုပ်နိုင်သည်။
   • ခန္ဓာကိုယ်အနေအထား ပြောင်းလဲခြင်းဖြင့် သလိပ်များ အလွယ်တကူထွက်စေခြင်း (Postural drainage)
   • စက်ပစ္စည်းကို အသုံးပြု၍ အဆုတ်တွင်းရှိ ချွဲသလိပ်များကို ဆွဲထုတ်ဖယ်ရှားခြင်း (Positive expiratory pressure devices, percussive vests)
3. ရောဂါအခံကို ကုသခြင်း
   • ရောဂါအခံကြောင့်ဖြစ်သော အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါတွင် ရောဂါအခံ (ဥပမာ _ တီဘီရောဂါ) ကို ကုသခြင်းဖြင့် သက်သာအောင် ပြုလုပ်ပေးနိုင်သည်။
4. ခွဲစိတ်ကုသခြင်း
   • အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါတွင် အောက်ဖော်ပြပါအချက်များ ရှိပါက ခွဲစိတ်ကုသခြင်း ပြုလုပ်နိုင်သည်။
     • အဆုတ်၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုတည်းတွင်သာ ဖြစ်ခြင်း
     • ရောဂါလက္ခဏာများသည် အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သော ကုသမှုများဖြင့် မသက်သာခြင်း
     • ပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သော အခြေခံအကြောင်းရင်း မရှိခြင်း

ကာကွယ်ခြင်း

အောက်ပါအချက်များကို လိုက်နာ၍ အဆုတ်ကျန်းမာရေး ကောင်းမွန်အောင် ထိန်းသိမ်းခြင်းဖြင့် အဆုတ်လေပြွန် ပြည်တည်ရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချနိုင်သည်။

• ကာကွယ်ဆေးများ ပုံမှန်ထိုးနှံပေးခြင်း
• ကျန်းမာရေးစစ်ဆေးမှုများ ပုံမှန်ပြုလုပ်ပေးခြင်း
• ဆေးလိပ်များ၊ ခန္ဓာကိုယ်အတွက် ထိခိုက်စေနိုင်သော အငွေ့များရှူရှိုက်ခြင်းများကို ရှောင်ကြဉ်ခြင်း
• ကျန်းမာရေးကောင်းမွန်စေရန် အာဟာရပြည့်ဝသည့် အစားအသောက်များစားခြင်း၊ ‌ရေဓာတ်ပြည့်ဝအောင် ဖြည့်တင်းခြင်း၊ လေ့ကျင့်ခန်း ပုံမှန်ပြုလုပ်ခြင်းတို့ဖြင့် ရောဂါဖြစ်ပွါးခြင်းအန္တရာယ်ကို လျှော့ချနိုင်သည်။

References:

1. Bronchiectasis. (2024). Cleveland Clinic. Retrieved July 1, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21144-bronchiectasis#diagnosis-and-tests
2. Website, N. (2024). Bronchiectasis. nhs.uk. Retrieved July 1, 2024, from https://www.nhs.uk/conditions/bronchiectasis/
3. American Lung Association. (n.d.). Learn about bronchiectasis. Retrieved July 1, 2024, from https://www.lung.org/lung-health-diseases/lung-disease-lookup/bronchiectasis/learn-about-bronchiectasis

Published Date: 19 March 2025