Primary amenorrhea (ကနဦးရာသီသွေးမပေါ်ခြင်း)

ကနဦးရာသီသွေး မပေါ်ခြင်းဆိုသည်မှာ မိန်းကလေးတစ်ဦးသည် အသက် (၁၅) နှစ်အရွယ် ရောက်သည်အထိ ရာသီသွေးစတင်မပေါ်ခြင်းကို ခေါ်သည်။ အဖြစ်အများဆုံးအကြောင်းအရာများမှာ ဟော်မုန်းပမာဏ (levels) မညီမျှခြင်း၊ မျိုးဗီဇ ပုံမှန်မရှိခြင်း၊ ခရိုမိုဆုမ်းချို့ယွင်းမှုနှင့် ခန္ဓာကိုယ်တွင်း မျိုးပွါးအင်္ဂါ ချို့ယွင်းမှုများကြောင့်ဖြစ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

မိသားစု မျိုးရိုးလိုက်ခြင်း _ မိသားစုထဲတွင် ရာသီသွေးမပေါ်သော ပြဿနာ သို့မဟုတ် နောက်ကျမှ သွေးပေါ်တတ်သော ပြဿနာများ ရှိခဲ့ပါက မျိုးရိုးလိုက်သည့် သဘောအရလည်း ဖြစ်နိုင်သည်
မျိုးပွားအင်္ဂါ ချို့ယွင်းချက်များ _ မွေးရာပါ ပုံမှန်အတိုင်း ကြီးထွားဖွံ့ဖြိုးရမည့် အမျိုးသမီး မျိုးပွားအင်္ဂါများ ဖြစ်ကြသည့် သားအိမ်၊ သားအိမ်ခေါင်း၊ ယောနိ စသည့်အင်္ဂါများ ကောင်းမွန်စွာမဖွံ့ဖြိုးပါက ချို့ယွင်းချက်များ ဖြစ်လာနိုင်ပြီး ကနဦးရာသီသွေးမဆင်းခြင်း ဖြစ်လာနိုင်သည်
ယောနိ (သို့မဟုတ်) မိန်းမကိုယ် လမ်းကြောင်း ပုံမှန်မဟုတ်ခြင်း _ မိန်းမကိုယ်လမ်းကြောင်းတွင် ပိတ်ဆို့မှုများ ရှိနေတတ်ပါကလည်း ရာသီသွေးမဆင်းနိုင်ပါ၊ (ဥပမာ_မိန်းမကိုယ်လမ်းကြောင်းတွင် ကန့်လန့်ဖြတ် အကန့် ပိတ်ဆို့မှု ရှိနေခြင်း၊ မိန်းမကိုယ်အပျိုမြှေး မပွင့်ဘဲ ပိတ်နေခြင်း)
ဦးနှောက်အတွင်း ပစ်ကျူထရီဂလင်းတွင် အကျိတ်ဖြစ်နေခြင်း (pituitary tumour) _ ဦးနှောက်အတွင်း ပစ်ကျူထရီဂလင်းတွင် ကင်ဆာမဟုတ်သည့် အလုံးတစ်ခုခု ရှိနေပါကလည်း ခန္ဓာကိုယ်တွင်း ဟော်မုန်းဓာတ် မညီမျှမှုများ ဖြစ်လာနိုင်ပြီး ရာသီသွေးမပေါ်ခြင်း ဖြစ်လာနိုင်သည်
တချို့သောအခြေအနေများတွင် ဖြစ်စေသည့်အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေမရခြင်းများလည်း တွေ့ရတတ်သည်။

ယှဉ်တွဲလာတတ်သောလက္ခဏာများ

ရာသီမပေါ်ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်းကိုမူတည်၍ ရာသီမပေါ်ခြင်းအပြင် အောက်ပါလက္ခဏာများကို ခံစားရနိုင်သည်။

ရင်သားမှ နို့ရည်ကြည်များ အလိုအလျောက်ထွက်လာခြင်း
ဆံပင်ကျွတ်ခြင်း
မျက်နှာအမွှေးအမျှင်ထူခြင်း
ခေါင်းကိုက်ခြင်း
အမြင်အာရုံဝေဝါးခြင်း
ဝမ်းဗိုက်အောက်ပိုင်းနာကျင်ခြင်း
ဝက်ခြံများထွက်လာခြင်း

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

သားသမီး မရနိုင်ခြင်း _ ပုံမှန် သားဥမကြွေသည့်အတွက် ရာသီမလာနိုင်သည့်အပြင် ကိုယ်ဝန်လည်း ရရှိလာမည် မဟုတ်ပါ
စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဖိစီးမှုများ _ မိမိ၏ သူငယ်ချင်း မိန်းကလေးများ အပျိုဖော်ဝင်နေချိန် မိမိတစ်ယောက်သာ ရာသီသွေးမပေါ်ဘဲ ဖြစ်နေပါက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဖိစီးမှုများလည်း ခံစားလာရနိုင်သည်
ဝမ်းဗိုက်အောက်ပိုင်း နာကျင်နေခြင်း- မျိုးပွါးအင်္ဂါ ချို့ယွင်းချက်ပြသနာများကြောင့် ရာသီသွေး မဆင်းခြင်းဖြစ်ပါက ဝမ်းဗိုက်အောက်ပိုင်း ဆီးစပ်နာကျင်မှုများကို ခံစားရနိုင်သည်

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အထက်ပါ ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက သင်၏မိသားစုဆရာဝန် (သို့မဟုတ်) သားဖွားမီးယပ် အထူးကုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ သက်ဆိုင်ရာဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်းစသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာအထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ဆရာဝန်မှ အမျိုးသမီးမျိုးပွားအင်္ဂါများ ပုံမှန် ဖြစ်မဖြစ် စမ်းသပ်စစ်ဆေးရန်လိုအပ်သည်။ ရင်သားနှင့် အမျိုးသမီးမျိုးပွါးအင်္ဂါများကို စမ်းသပ်စစ်ဆေးပြီး ပုံမှန်အပျိုဖော်ဝင်ချိန်တွင် ရှိသင့်ရှိအပ်သော ဖွံ့ဖြိုးမှုအဆင့် (pubertal stages)နှင့် လက္ခဏာများကို သိရှိရန် စမ်းသပ်မည်ဖြစ်သည်။ ရာသီသွေးမဆင်းခြင်းသည် အများအားဖြင့် ရှုပ်ထွေးသော ဟော်မုန်းပြဿနာများကြောင့် ဖြစ်နိုင်သည့်အတွက် ရောဂါအကြောင်းရင်းရှာရန် စစ်ဆေးရမည့် စစ်ဆေးချက် (tests)များသည် တစ်မျိုးထက်မက လိုအပ်နိုင်သည်။

လိုအပ်သော စစ်ဆေးချက်များ
- ကိုယ်ဝန် ရှိမရှိ စစ်ဆေးခြင်း
- သိုင်းရွိုက်ဟော်မုန်းဓာတ် စစ်ဆေးခြင်း
- သားဥအိမ် ဟော်မုန်းများ စစ်ဆေးခြင်း
- ပရိုလက်တင် (prolactin) ဟော်မုန်းဓာတ် စစ်ဆေးခြင်း
- အမျိုးသားဟော်မုန်းဓာတ်များ စစ်ဆေးခြင်း
- ဟော်မုန်းဆေးတိုက်ပြီး ရာသီသွေး ဆင်းမဆင်း စစ်ဆေးခြင်း _ ၄င်းစစ်ဆေးမှုသည် အီစတိုဂျင်ဟုခေါ်သော အမျိုးသမီးဟော်မုန်းဓာတ် နည်းနေခြင်းကြောင့် ရာသီသွေးမပေါ်ခြင်းကို သိရှိနိုင်သည်
- အာထရာဆောင်း (Ultrasound) – အမျိုးသမီးမျိုးပွားအင်္ဂါများဖြစ်သော သားအိမ်၊ သားအိမ်ခေါင်း၊ သားဥပြွန်နှင့် သားဥအိမ်များ၏ အခြေအနေကို သိနိုင်သည် (မျိုးပွားအင်္ဂါဖွံ့ဖြိုးမှု ပုံမှန်မဟုတ်သော အမျိုးသမီးများတွင် သားအိမ် (သို့မဟုတ်) ယောနိလမ်းကြောင်း မတွေ့ဘဲ ဖြစ်တတ်သည်)
- သံလိုက်ဓာတ်မှန် (MRI) – ဦးနှောက်အတွင်း ပစ်ကျူထရီဂလင်း အလုံးအကျိတ် ရှိနေခြင်း၊ မိန်းမကိုယ် တင်ပါးဆုံရိုးခွင်အတွင်း မျိုးပွားအင်္ဂါများ ပုံမှန်ရှိမရှိ သိရှိရန် ပြုလုပ်နိုင်သည်
သားအိမ်မှန်ပြောင်းကြည့်ခြင်း
ယောနိလမ်းကြောင်းမှတစ်ဆင့် သားအိမ်အတွင်းသို့ ကင်မရာမှန်ပြောင်းဖြင့်ကြည့်ကာ သားအိမ်နှင့် သားအိမ်ခေါင်း အနေအထားကို ကြည့်ရှုရာတွင် သုံးသည်။
ခရိုမိုဆုမ်း (chromosome) စစ်ဆေးမှုများ (karyotyping)
ပုံမှန်ရှိရမည့် ခရိုမိုဆုမ်းများတွင်
- ပျောက်ဆုံးနေသော ခရိုမိုဆုမ်း
- အပိုရှိနေသော ခရိုမိုဆုမ်း
- ပုံမှန်အစီအစဉ်စနစ်တကျမရှိသော ခရိုမိုဆုမ်းများကို ကြည့်ရှုပြီး ကနဦးရာသီသွေးမဆင်းခြင်းကို ဖြစ်စေနိုင်သော အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေဖော်ထုတ်ခြင်းဖြစ်သည်။

ကုသခြင်း

ဖြစ်ပေါ်ရသည့် အကြောင်းရင်းကို မူတည်ပြီး ကုသမှုနည်းလမ်းများ ကွဲပြားမည်ဖြစ်သည်။ ဦးနှောက်အတွင်းမှဖြစ်စေ၊ အခြားဂလင်းမှဖြစ်စေ ဟော်မုန်းပြဿနာများကြောင့်ဖြစ်ပါက လိုအပ်လျှင် သောက်ဆေးများဖြင့် ကုသရမည်။ ဦးနှောက်အတွင်းမှ ကင်ဆာအကျိတ်ကြောင့်ဖြစ်ပါက တစ်ခါတစ်ရံ ခွဲစိတ်ရနိုင်သည်။ ယောနိလမ်းကြောင်းပိတ်ဆို့မှု (transverse vaginal septum)နှင့် အပျိုမြှေးပါးပိတ်ဆို့မှု (imperforate hymen) ကြောင့် ကနဦးရာသီသွေးမပေါ်ပါကလည်း ခွဲစိတ်ကုသရမည် ဖြစ်သည်။

References:

Amenorrhea. (2022). WebMD. Retrieved July 23, 2024, from https://www.webmd.com/infertility-and-reproduction/absence-periods
Amenorrhea – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 23, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/amenorrhea/symptoms-causes/syc-20369299

Published: 30 August 2024