Dysphagia (အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း)

အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း (Dysphagia) ဆိုသည်မှာ ပါးစပ်အတွင်းမှ အစာများ အစာအိမ်သို့ ရောက်ရှိရန် ပုံမှန်ထက် ပိုမိုအားစိုက်ထုတ်၍ မျိုချရခြင်းဖြစ်သည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် အစာမျိုချသောအခါ ပါးစပ်အတွင်းမှ အစာနှင့် ရေများ အစာအိမ်သို့ ရောက်ရှိစေရန် ကြွက်သားများနှင့် အာရုံကြောများ အတူတကွ လုပ်ဆောင်ရသည်။ ၎င်းတို့တွင် ပြဿနာတစ်စုံတစ်ရာရှိသောအခါ အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း၊ အစာမျိုလျှင် ချောင်းဆိုးခြင်း၊ အစာသီးခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ် လာသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အစာစားမြန်ခြင်း၊ အစာကြေညက်အောင် မဝါးခြင်းတို့ကြောင့် အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းမှာ ပြဿနာမဟုတ်သော်လည်း ဆက်တိုက်ဖြစ်ပေါ်နေပါက အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေကုသရန် လိုအပ်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းကို ဖြစ်သည့်နေရာပေါ် မူတည်၍ အဓိကအားဖြင့် (၃) မျိုးခွဲခြားထားသည်။

1. ပါးစပ်တွင်း အစာမျိုရခက်ခြင်း (oral dysphagia)
   ဥပမာအားဖြင့် လေဖြတ်ပြီးနောက် လျှာ၏လုပ်ဆောင်မှု အားနည်းသဖြင့် အစာဝါးရန်ခက်ခဲခြင်းနှင့် ပါးစပ်ထဲမှ အစာသယ်ယူပို့ဆောင်ရာတွင် ခက်ခဲခြင်းကြောင့် အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းဖြစ်သည်။
2. လည်ချောင်းတွင်း အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း (pharyngeal dysphagia)
   အာရုံကြောများထိခိုက်ခြင်းကြောင့် လည်ချောင်းတွင်း အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းဖြစ်သည်။ လည်ချောင်းတွင်း အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသော အာရုံကြောထိခိုက်မှုများမှာ
   • လေဖြတ်ရောဂါ
   • ပါကင်ဆန်ရောဂါ
   • ဦးခေါင်းနှင့် ကျောရိုးအာရုံကြောမကြီးတွင် ဒဏ်ရာရရှိခြင်း
   • အစာမျိုပြွန်၏ အထက်နား၊ လည်ချောင်းထဲတွင် အစာများစုဝင်နေသော၊ သေးငယ်သည့်အိတ်ရှိခြင်း (pharyngoesophageal diverticulum)
   • ကင်ဆာရောဂါများ
   • ကင်ဆာရောဂါကို ဓာတ်ရောင်ခြည်ဖြင့် ကုသခြင်း တို့ဖြစ်ကြသည်။
3. အစာမျိုပြွန်တွင်း အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း (oesophageal dysphagia)
   အစာမျိုချပြီးနောက် အစာများကပ်နေခြင်း သို့မဟုတ် အစာများ လည်ချောင်းအောက်ခြေနှင့် ရင်ဘတ်တွင် တစ်ဆို့နေခြင်းတို့ကို ခံစားရသည်။
   အစာမျိုပြွန်တွင်ဖြစ်သော အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သော အကြောင်းရင်းများမှာ
   • အာရုံကြောနှင့် ကြွက်သားများထိခိုက်မှုကြောင့် အစာမျိုပြွန်မှ အစာနှင့် ရေများ အစာအိမ်ထဲသို့ ညှစ်ချရန် ခက်ခဲခြင်း (Achalasia)
   • အစာမျိုချစဉ် အစာမျိုပြွန်ရှိကြွက်သားများ ပုံမှန်မဟုတ်ဘဲ ကျုံ့ခြင်း၊ ညှစ်ခြင်း (oesophageal spasm)
   • စားချဥ်ပြန်ရောဂါကြောင့် အစာအိမ်မှအက်ဆစ်များ အစာမျိုပြွန်အတွင်း ပြန်တက်သဖြင့် တစ်ရှူးများ အမာရွတ်ဖြစ်ခြင်းကြောင့် အစာမျိုပြွန်ကျဥ်းခြင်း (narrow oesophagus due to Gastroesophageal Reflux Disease)
   • အစာမျိုပြွန်တွင် အလုံးအကျိတ် ကင်ဆာရောဂါရှိခြင်း (Oesophageal tumour)
   • အစာ (သို့မဟုတ်) အရာဝတ္ထုပစ္စည်း တစ်ခုခုဖြင့် ပိတ်ဆို့ခြင်း (foreign bodies)
   • အစာမျိုပြွန်အောက်ခြေရှိ အစိတ်အပိုင်းတွင် ကျဥ်းနေခြင်း (oesophageal ring)
   • သွေးဖြူဥ တစ်မျိုး (Eosinophil) အစာမျိုပြွန်နံရံအတွင်း လွန်စွာများပြားနေခြင်းကြောင့် အစာမျိုပြွန်ရောင်ခြင်း (eosinophilic oesophagitis)
   • တစ်ရှူးများတွင် အမာရွတ်ကဲ့သို့ တောင့်တင်းခြင်း၊ မာခြင်း ဖြစ်ပေါ်စေသော‌ရောဂါ (Scleroderma) တို့ဖြစ်ကြသည်။

ယှဉ်တွဲလာတတ်သောလက္ခဏာများ

အစာမျိုရခက်ခြင်းနှင့် တွဲဖက်၍ ဖြစ်ပေါ်တတ်သော ရောဂါလက္ခဏာများမှာ

• အစာမျိုချစဥ် နာကျင်ခြင်း
• အစာလုံးဝမျို၍ မရတော့ခြင်း
• အစာများ လည်ချောင်းနှင့် ရင်ဘတ်တွင် ကပ်နေသည်ဟု ခံစားရခြင်း
• တံတွေးများ စီးကျခြင်း
• အသံဝင်ခြင်း
• အစာများ ပြန်အန်ထွက်ခြင်း
• မကြာခဏရင်ပူခြင်း
• အစာနှင့် အစာအိမ်အက်ဆစ်များ လည်ချောင်းထဲသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခြင်း
• ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်း
• အစာမျိုလျှင် ချောင်းဆိုးခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။

နောက်ဆက်တွဲပြဿနာများ

အစာမျိုရခက်ခြင်းကြောင့် နောက်ဆက်တွဲဖြစ်ပေါ်နိုင်သော ပြသနာများမှာ

• ရေဓာတ်ခန်းခြောက်ခြင်း
• အာဟာရချို့တဲ့ခြင်း၊ ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်း
• အစာနှင့်ရေများ အသက်ရှုလမ်းကြောင်းအတွင်း ရောက်ရှိပြီး အဆုတ်ထဲပိုးဝင်၍ နမိုးနီးယားဖြစ်ခြင်း
• အစာများ လည်ချောင်းတွင် ကပ်နေပြီး အစာနင်ခြင်း (choking) ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အစာများ အသက်ရှုလမ်းကြောင်းကို ပိတ်ဆို့ပါက အသက်သေဆုံးနိုင်သည်။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းမှာ ပုံမှန်ဆက်တိုက်ဖြစ်ပေါ်နေပြီး အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းနှင့်အတူ အစာများပြန်အန်ထွက်ခြင်း (သို့မဟုတ်) ပျို့အန်ခြင်း၊ ကိုယ်အလေးချိန်ကျခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်နှင့် တိုင်ပင်၍ အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေကုသရန် လိုအပ်သည်။ အစာများ လည်ချောင်းနှင့် ရင်ဘတ်တွင် ကပ်နေပြီး အစာမျို၍ မရခြင်း၊ အစာများ အသက်ရှုလမ်းကြောင်းတွင် ပိတ်ဆို့ပြီး အသက်ရှု၍မရခြင်းစသည့် အရေးပေါ်လက္ခဏာများရှိလျှင် နီးစပ်ရာ ဆေးရုံအရေးပေါ်ကုသဌာနသို့ အမြန်သွားရောက်၍ အရေးပေါ်ကုသမှု ခံယူရမည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

ရောဂါရှာဖွေရန် ရောဂါရာဇဝင် သေချာစွာမေးမြန်းခြင်း၊ လူနာကို စမ်းသပ်ခြင်းများ ပြုလုပ်ပြီး လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးမှုများကို ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် ရှာဖွေနိုင်သည်။ စစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်ရာတွင် ဘေရီယမ်ဆေးရည် (barium solution)ကို သောက်၍ ဓာတ်မှန်ဖြင့် အစာမျိုပြွန်ကို ပုံရိပ်ဖော်ခြင်း (Barium X ray)၊ မှန်ပြောင်းကြည့်ခြင်း (Endoscopy)နှင့် ကွန်ပြူတာဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း၊ သံလိုက်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်းတို့ကို လိုအပ်လျှင် လိုအပ်သလို ပြုလုပ်နိုင်သည်။

ကုသခြင်း

အစာမျိုရခက်ခဲခြင်း ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းနှင့် ပြင်းထန်မှုပေါ်မူတည်၍ အောက်ပါနည်းလမ်းများဖြင့် ကုသနိုင်သည်။

1. ဆေးပေးခြင်း
   စားချဥ်ပြန်ရောဂါများအတွက် အစာအိမ်အက်ဆစ် ထိန်းချုပ်သည့်ဆေးများပေး၍ ကုသနိုင်သည်။
2. နေထိုင်စားသောက်မှု ပုံစံပြောင်းလဲခြင်း
   • အစားအသောက်များနှင့် စားသောက်ပုံ အလေ့အထများကို ပြောင်းလဲရန် လိုအပ်သည်။
   • ဝါးရလွယ်ကူသော၊ ပျော့ပြောင်းသော အစားအစာများကို စားသောက်ပါ
   • ပူလွန်း၊ အေးလွန်းသော အစားအသောက်များကို ရှောင်ကြဥ်ပါ
   • အစာကို အများကြီး တစ်ခါတည်းမစားဘဲ ပမာဏနည်းနည်းနှင့် မကြာခဏစားပေးပါ
   • အစာနင်ခြင်းကို လျှော့ချနိုင်ရန် အစာစားလျှင် ထိုင်ပြီးစားသောက်ပါ။
3. မှန်ပြောင်းကို အသုံးပြုပြီး အစာမျိုပြွန်ချဲ့ခြင်း (oesophageal dilatation)
4. အစာပိုက်ထည့်ခြင်း (feeding tube)
   အစားအသောက်များကို လုံလောက်အောင် မစားသောက်နိုင်သူများ (သို့မဟုတ်) အစာနင်ခြင်း၊ အစာသီးခြင်း ဖြစ်နိုင်ခြေများသူများတွင် အစာပိုက်မှတဆင့် အစာများကို အစာအိမ်ထဲသို့ တိုက်ရိုက်ထည့်ပေးခြင်းဖြင့် အာဟာရ ဖြည့်ဆည်းပေးနိုင်သည်။
5. ခွဲစိတ်ကုသခြင်း
6. ကြွက်သားများ အလုပ်ကောင်းစွာလုပ်နိုင်ရန်နှင့် အာရုံကြောများ လှုံ့ဆော်မှုရရှိရန် လေ့ကျင့်ခန်းများ ပုံမှန်လုပ်ပေးခြင်း

ကာကွယ်ခြင်း

နောက်ခံရောဂါများကြောင့်ဖြစ်သော အစာမျိုရခက်ခဲခြင်းကို ကာကွယ်၍ မရပါ။

References:

1. Dysphagia – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved June 24, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dysphagia/symptoms-causes/syc-20372028#:~:text=Dysphagia
2. Professional, C. C. M. (2024). Dysphagia (Difficulty Swallowing). Cleveland Clinic. Retrieved June 24, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/21195-dysphagia-difficulty-swallowing
3. Healthdirect Australia. (n.d.). Dysphagia (difficulty swallowing). Retrieved June 24, 2024, from https://www.healthdirect.gov.au/dysphagia