Joint Swelling (အဆစ်ရောင်ခြင်း)

အဆစ်ရောင်ခြင်းသည် အဆစ်တစ်ခု ပုံမှန်အရွယ်အစားထက် ကြီးလာပြီး ဖူးရောင်ခြင်း၊ နာကျင်ခြင်း၊ အဆစ်တောင့်တင်းခြင်း၊ လှုပ်ရှားမှုခက်ခဲလာခြင်းစသည့် လက္ခဏာတစ်ခုခု ရှိလာခြင်းဖြစ်သည်။ အဆစ်ရောင်ခြင်း အကြောင်းရင်းများစွာအနက် အဆစ်ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ တစ်ရှူးများထဲသို့ အရည်များ စုပုံလာသောအခါတွင်လည်း ဖြစ်ပေါ်တတ်သည်။

အဆစ်ရောင်ခြင်းတွင် အဆစ်တစ်ခု (သို့မဟုတ်) အများအပြား၊ အဆစ် အကြီးအသေးမှန်သမျှ ရောင်ရမ်းနိုင်သည်။ ကုသမှုနှောင့်နှေးပါက အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ပိုမိုဆိုးဝါးလာပြီး ပုံမှန်အနေအထား ပြန်ရောက်ရန်ခက်ခဲသည်။

အဆစ်တစ်ခု၏တည်ဆောက်ပုံ

အဆစ်တစ်ခုသည် အရိုးနှစ်ခု (သို့မဟုတ်) နှစ်ခုထက်ပိုသော အရိုးများဖြင့် ထိဆက်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ထို့အပြင် အဆစ်တစ်ခုစီတွင်ရှိသော တစ်ရှူးများသည် ကိုယ်ပိုင်လုပ်ဆောင်ချက်များရှိကြသည်။

အဆစ်ပတ်လည်ရှိအရည်အိတ်ငယ်များ (Bursa) – အဆစ်၏ အပြင်ဘက်တွင် အရိုး၊ အရွတ်တို့ကို ကာကွယ်ပေးသော အရည်အိတ်များသည် ကူရှင်အဖြစ် လုပ်ဆောင်သည်
အရိုးနု (Cartilage) – အဆစ်ကို တည်ဆောက်သည့်အရိုးထိပ်တွင် ဖုံးအုပ်ထားသောအရိုးနုသည် အရိုးအချင်းချင်း ပွတ်တိုက်မှုမှ ကာကွယ်ပေးသည်
အရွတ် (Ligament) – ဆွဲဆန့်နိုင်သော အရွတ်များဖြစ်ပြီး အဆစ်ရှိ အရိုးများနှင့် ထိဆက်နေကာ အဆစ်ကို ပံ့ပိုးကူညီသည်
အဆစ်အတွင်းပိုင်းအမြှေးလွှာ (Synovial membrane) – အရေးကြီးသည့်အလွှာဖြစ်ပြီး အဆစ်တွင်းချောဆီ (Synovial fluid) ထုတ်ပေးကာ အဆစ်လှုပ်ရှားမှုကို ချောမွေ့စေသည်
အရွတ်ကြောများ (Tendons) – အရိုးနှင့်ကြွက်သားတို့ကို ဆက်သွယ်ပေးကာ အဆစ်လှုပ်ရှားမှုကို ထိန်းချုပ်သည်

အဆစ်အတွင်းရှိ အရိုးနှင့်တစ်ရှူးတို့သည် အဆစ်လှုပ်ရှားမှု ကောင်းမွန်စေရန် အတူတကွ အလုပ်လုပ်ကြသည်။ ရောဂါအခြေအနေများကြောင့် အဆိုပါတစ်ရှူးများ ထိခိုက်ပျက်စီးသည့်အခါ အဆစ်ရောင်ခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းများ

အဆစ်ရောင်လျှင် အဆစ်တွင်း အရည်များ စုပုံလာနိုင်ပြီး အဆစ်ဖောင်းတင်းလာနိုင်သည်။ အဆစ်ရောင်ခြင်းကို ဖြစ်စေသောအကြောင်းရင်း များစွာရှိသည်။ အဆစ်တွင်း အရည်စုဆောင်းမှုကြောင့် ဖိအားတက်ခြင်း၊ အရေပြားတင်းခြင်း၊ နာကျင်ခြင်း၊ အဆစ်တည်ဆောက်ပုံ ပျက်ယွင်းခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သည်။

အဆစ်ရောင်ခြင်းကို ခန္ဓာကိုယ်၏ အဆစ်ကြီးများဖြစ်သော တင်ပါးဆုံဆစ်၊ ဒူးဆစ်၊ ခြေချင်းဝတ် အဆစ်၊ ပခုံးဆစ်၊ တံတောင်ဆစ်၊ လက်ကောက်ဝတ်အဆစ်တို့တွင် တွေ့နိုင်သကဲ့သို့ သေးငယ်သောအဆစ်များ (ဥပမာ_လက်ချောင်း၊ ခြေချောင်းအဆစ်များ) လည်း ရောင်ရမ်းနိုင်သည်။

ဖြစ်ပေါ်စေသော အဓိကအကြောင်းရင်းများမှာ_

အဆစ်တွင်းပိုးဝင်ခြင်း (Septic Arthritis) – အဆစ်အတွင်းသို့ ဘက်တီးရီးယားပိုးဝင်ရောက်ပြီး ရောင်ရမ်းခြင်းဖြစ်သည်၊ အဆစ်တွင်း၌ ပြည်တည်သည်အထိ ဖြစ်နိုင်သည်၊ ပိုးဝင်လျှင် အဆစ်သည် လှုပ်ရှား၍ မရနိုင်လောက်အောင် နာကျင်ပြီး အဖျားတက်နိုင်သည်၊ အဆစ်တီဘီရောဂါတွင်လည်း တီဘီပိုးကြောင့် အဆစ်ရောင်နိုင်သည်၊ အဆစ်များအတွင်း ထိုးဖောက်ဒဏ်ရာရခြင်း၊ သန့်ရှင်းမှုမရှိသောအခြေအနေတွင် ဆေးထိုးခြင်းများကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်သည်
အဆစ်ရောင်ရောဂါများ (Inflammation) – ယူရစ်အက်ဆစ်ကြောင့်ဖြစ်သော ဂေါက်ရောဂါ၊ အရေပြားရောင်ရမ်းခြင်းနှင့် တွဲနေတတ်သော SLE (အရေပြားလေးဘက်နာ) ရောဂါ၊ ဆိုရီယားစစ်ရောဂါ (Psoriasis) များတွင်လည်း အဆစ်ရောင်နိုင်သည်
အဆစ်ကို အသုံးပြုမှုများခြင်း (Overuse) – အဆစ်ရောင်ခြင်းကို အများဆုံးဖြစ်စေသော အကြောင်းရင်းမှာ အဆစ်ကျီးပေါင်းတက်ခြင်းဖြစ်သည်၊ အသက်အရွယ်ကြီးခြင်း၊ အသုံးပြုချိန် ကြာမြင့်လာခြင်း၊ အလွန်အကျွံအသုံးပြုခြင်းကြောင့် ပွတ်တိုက်မှုများလျှင် အဆစ်ရောင်ခြင်းဖြစ်နိုင်သည်
ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခြင်း (Trauma) – အဆစ်ကို တည်ဆောက်ထားသည့် အရွတ်များ စုတ်ပြဲခြင်း၊ အရိုးကျိုးခြင်း၊ အဆစ်လွဲခြင်း၊ အရိုးနုထိခိုက်ခြင်းတို့ကြောင့် အဆစ်အတွင်း သွေးထွက်သဖြင့် အဆစ်ရောင်နိုင်သည်၊ သွေးကျဲဆေးသောက်နေသူများ၊ သွေးမတိတ်ရောဂါ (ဥပမာ – Haemophilia) ရှိသူများတွင် သာမန်ထိခိုက်မှုဖြင့်ပင် အဆစ်တွင်း သွေးယိုစိမ့်ကာ ရောင်နိုင်သည်
အရည်အိတ်များရောင်ခြင်း (Bursitis) – ဒူးဆစ်၊ တံတောင်ဆစ်နှင့် ပခုံးဆစ်များပတ်လည်ရှိ အရည်အိတ်များရောင်လျှင် အဆစ်ရောင်နိုင်သည်
အလုံးအကျိတ်များ (Tumour) – အဆစ်တွင်း သို့မဟုတ် အဆစ်အနီးတစ်ဝိုက်တွင် ကင်ဆာကျိတ်ဖြစ်ခြင်းကြောင့် အဆစ်ရောင်နိုင်သော်လည်း အဖြစ်နည်းသည်။

ယှဉ်တွဲလာတတ်သောလက္ခဏာများ

ဖြစ်ပေါ်စေသော အကြောင်းရင်းအလိုက် အဆစ်တစ်ခုတည်း ရောင်နိုင်သကဲ့သို့ အဆစ်တစ်ခုထက် ပို၍လည်း ရောင်နိုင်သည်။ အဆစ်အပေါ်အရေပြားတွင် ပူနွေးနေခြင်း၊ နီရဲနေခြင်း၊ အဆစ်တွင်း ကိုက်ခဲခြင်း၊ အဆစ်တင်းနေခြင်း၊ အဆစ်လေးလံနေခြင်း၊ လှုပ်ရှားရခက်ခြင်း၊ ကြွက်သားနာခြင်း၊ ကိုယ်အပူချိန်တက်ခြင်းတို့ ယှဉ်တွဲတွေ့ရှိနိုင်သည်။ ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ ကိုယ်ခန္ဓာအားနည်းခြင်း၊ အစားအသောက်ပျက်ခြင်းများ ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို့ပြင် အဆစ်ရောင်ခြင်းကို ဖြစ်စေသော နောက်ခံရောဂါများ၏ လက္ခဏာများကိုလည်း တွေ့ရှိရနိုင်သည် (ဥပမာ_ရက်ရှည်ဖျားနာခြင်း၊ အနီကွက်များ ထွက်ခြင်း၊ တီဘီရောဂါလက္ခဏာများရှိခြင်း စသည်တို့ ဖြစ်သည်)။

ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းပြသရန်

အဆစ်ရောင်ခြင်းနှင့်အတူ ယှဉ်တွဲလာတတ်သော ရောဂါလက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက မိသားစုဆရာဝန်နှင့် ပြသတိုင်ပင်ရန်လိုသည်။ မိသားစုဆရာဝန်မှ လိုအပ်သည့် စစ်ဆေးစမ်းသပ်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်း၊ ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း စသည်တို့ဖြင့် ရောဂါရှာ‌ဖွေ ကုသပေးနိုင်သည်။ လိုအပ်ပါက မိသားစုဆရာဝန်မှ သက်ဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန်များနှင့် တိုင်ပင်ကုသခြင်း၊ လွှဲပြောင်းကုသခြင်းများ ပြုလုပ်ပေးလိမ့်မည်။

အရေးပေါ်ပြသရန်

အဆစ်ရောင်ခြင်းနှင့်အတူ နာကျင်မှု ပြင်းထန်ခြင်း၊ အဆစ်လှုပ်ရှားတိုင်း နာကျင်ခြင်း၊ ကိုယ်အပူချိန်တက်ခြင်းတို့ ခံစားရပါက အဆစ်တွင်းပိုးဝင်ခြင်း၊ အဆစ်တွင်း သွေးယိုစိမ့်ခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သဖြင့် ဆေးရုံအရေးပေါ်ဌာနသို့ အလျင်အမြန် ပြသသင့်သည်။

ရောဂါရှာဖွေခြင်း

လူနာ၏ရောဂါရာဇဝင်မေးခြင်း၊ စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်းတို့ဖြင့် အကြောင်းရင်းကို ခန့်မှန်းသိရှိနိုင်ပြီး ရောဂါကို အတည်ပြုရန် စစ်ဆေးမှုတို့ကို ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ရမည်။

အဆစ်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (X-ray) – အဆစ်ရောင်ခြင်း၊ အရိုးနှင့်ဆက်စပ်သော အကြောင်းရင်းများကို သိရှိနိုင်သည်
ကွန်ပြူတာဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (CTscan) – အရိုးအခြေအနေများကို ရှုထောင့်အမျိုးမျိုးမှ သိရှိနိုင်သည်
သံလိုက်ဓာတ်မှန်ရိုက်ခြင်း (MRI) – အဆစ်နှင့် ထိဆက်နေသော ကြွက်သားများ၊ အရွတ်များနှင့် အာရုံကြောများ၏ အသေးစိတ်အခြေအနေကို သိရှိနိုင်သည်
မှန်ပြောင်းကြည့်ရှုစစ်ဆေးကုသခြင်း (Arthroscopy) – အဆစ်ကြီးများအတွင်းသို့ မှန်ပြောင်းဖြင့် ကြည့်ရှုစစ်ဆေး၍ ပြဿနာတစ်စုံတစ်ရာတွေ့ပါက ကုသမှုပါ တစ်ပြိုင်တည်း ဆောင်ရွက်နိုင်သည်
အဆစ်အတွင်း ဆေးထိုး၍စစ်ဆေးခြင်း (Arthrogram) – အဆစ်အတွင်း ဆေးထိုး၍ လှုပ်ရှားဓာတ်မှန် (Fluroscopy)၊ အာထရာဆောင်း (Ultrasound)၊ ကွန်ပြူတာဓာတ်မှန်၊ သံလိုက်ဓာတ်မှန်များသုံး၍ ရောဂါရှာဖွေနိုင်သည်
သွေးစစ်ဆေးခြင်း (CP, ESR, CRP, Uric acid, Rheumatoid Factor,Blood Culture) – အဆစ်ရောင်ခြင်း၏ အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေတွေ့နိုင်သည်
အဆစ်အတွင်းမှအရည် စုပ်ယူစစ်ဆေးခြင်း (Joint aspiration) – အဆစ်တွင်းမှ စုပ်ယူရရှိသောအရည်ကို ဓာတ်ခွဲခန်းသို့ပို့ကာ စစ်ဆေးခြင်းဖြင့် ဖြစ်ပေါ်ရသောအကြောင်းရင်းကို သိရှိနိုင်သည်

ကုသခြင်း

မိမိကိုယ်တိုင်ကုသမှုနည်းလမ်း

အဆစ်လှုပ်ရှားမှုနှင့် အသုံးပြုမှုကို လျှော့ချခြင်း
အဆစ်ကို အနားပေးရန် အထိန်း (Splint, Braces) အသုံးပြုခြင်း
အဆစ်ကို အမြင့်ပိုင်းသို့ မြှောက်ထားခြင်း
အဆစ်ရောင်ခြင်းနှင့်တွဲ၍ နာတာရှည် နာကျင်ခြင်း၊ အဆစ်လှုပ်ရှားရခက်ခြင်းတို့ကို ရေနွေးအိတ် (သို့မဟုတ်) ရေနွေးဆွတ်ထားသောအဝတ်ဖြင့် အဆစ်ပေါ်ကပ်ပေးခြင်း
ထိခိုက်ဒဏ်ရာကြောင့် အဆစ်ရောင်ခြင်းများအတွက် ရေအေးအိတ် (သို့မဟုတ်) ရေအေးဆွတ်ထားသော အဝတ်ကပ်ပေးခြင်း
အဆစ်ပေါ် ဒဏ်ဖြစ်မှု သက်သာစေရန် ကိုယ်အလေးချိန် လျှော့ချထိန်းသိမ်းခြင်း
နာကျင်မှုနှင့်ရောင်ရမ်းခြင်း သက်သာစေရန် ပါရာစီတမော၊ အိုင်ဗျူပရိုဖဲင်ဆေးဝါးများ သောက်သုံးခြင်း
ကြွက်သားလေ့ကျင့်ခန်းများလုပ်ခြင်း စသည်တို့သည် ရောင်ရမ်းမှုကို သက်သာစေသည်

အဆစ်ရောင်ခြင်းကို ဖြစ်စေသော အကြောင်းရင်းကို ကုသပေးခြင်းဖြင့် အဆစ်ရောင်လက္ခဏာ ပျောက်ကင်းနိုင်သည်။

ဆေးဝါးဖြင့် ကုသခြင်း

အကိုက်အခဲပျောက်ဆေးနှင့် အရောင်ကျဆေးများပေးခြင်း – Paracetamol, Ibuprofen, Diclofenac စသည့် နာကျင်မှုသက်သာစေမည့် ဆေးဝါးများ သောက်နိုင်သည်
ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေး (Antibiotics) ဖြင့်ကုသခြင်း – အဆစ်ပိုးဝင်ခြင်းတွင် ပဋိဇီဝပိုးသတ်ဆေးများကို သောက်ဆေး၊ ထိုးဆေးအဖြစ် အသုံးပြုသည်
စတီးရွိုက်ဆေး (Steroid) ဖြင့်ကုသခြင်း _ အဆစ်ရောင်စေသော အကြောင်းရင်းနှင့် သင့်လျော်ပါက စတီးရွိုက်သောက်ဆေး၊ စတီးရွိုက်ထိုးဆေး (DepoMedrol) များကို အသုံးပြုခြင်းဖြင့် ရောင်ရမ်းခြင်းကို သက်သာစေသည်၊ နာကျင်ခြင်းမရှိလျှင် အဆစ်လှုပ်ရှားမှုအတွက် လေ့ကျင့်ခန်းများ ပိုမိုပြုလုပ်နိုင်လာသည်
ရူမတွိုက် အဆစ်ရောင်ရောဂါကို သက်သာစေသော ဆေးများ (DMARDs – Disease Modifying Anti- Rheumatic Drugs) – ထိုဆေးများသည် ခုခံအားစနစ်၏ တိုက်ခိုက်မှုကို လျှော့ချပေးပြီး ‌ရောဂါပိုမဆိုးလာစေရန်နှင့် အဆစ်နှင့်အခြားတစ်ရှူးများ ထိခိုက်မှုကို ကာကွယ်ရန် လုပ်ဆောင်ပေးသည်၊ အသုံးများသော DMARDs များမှာ – methotrexate၊ hydroxychloroquine၊ sulphasalazine၊ leflunomide တို့ ဖြစ်ကြသည်
ဂေါက်ရောဂါ (Gout) တွင် အသုံးပြုသည့် သွေးတွင်းယူရစ်အက်ဆစ် လျှော့ချသည့်ဆေးများ ပေးနိုင်သည်

ခန္ဓာကိုယ်ပြန်လည်သန်စွမ်းရေးလေ့ကျင့်ခန်း

လေ့ကျင့်ခန်းကုထုံးများ၊ ကြွက်သားသန်မာရေး ကုထုံးများဖြင့် ကုသသည်။

ခွဲစိတ်ကုသသည့်နည်းလမ်း

အဆစ်ရောင်ရမ်းမှုဖြစ်စေသည့် နောက်ခံအကြောင်းရင်းအလိုက် မှန်ပြောင်းဖြင့် ကြည့်ရှုကုသခြင်းဖြင့် လည်းကောင်း၊ ခွဲစိတ်ကုသမှု အမျိုးမျိုးဖြင့်လည်းကောင်း၊ အဆစ်အစားထိုး ခွဲစိတ်ကုသမှုဖြင့် လည်းကောင်း သက်သာပျောက်ကင်းအောင် ကုသနိုင်သည်။

ကာကွယ်ခြင်း

အောက်ပါအချက်များကို လိုက်နာခြင်းဖြင့် အဆစ်ရောင်ခြင်းကို လျှော့ချကာ ကျန်းမာပျော်ရွှင်သောဘဝကို ရရှိနိုင်မည်။

အဆစ်ကို ထိခိုက်ဒဏ်ရာ မရအောင်နေထိုင်ခြင်း
ကျန်းမာသော ကိုယ်အလေးချိန်ထိန်းသိမ်းခြင်း
လေ့ကျင့်ခန်းပုံမှန်လုပ်ခြင်း
မျှတသော အာဟာရစားသုံးခြင်း
ရေများများသောက်ခြင်း
အဆစ်ကို အလွန်အမင်းအသုံးပြုမှုနှင့် ထပ်ခါထပ်ခါ အသုံးပြုမှုကို ရှောင်ကြဥ်ခြင်း
အဆစ်အတွက် အကာအကွယ်ပစ္စည်းအသုံးပြုခြင်း
အဆစ်ရောင်ခြင်းဖြစ်စေသော ရောဂါများကို ကြိုတင်စစ်ဆေးကုသခြင်း
တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းမှုကို ဂရုစိုက်ခြင်း
အဆစ်အနီးတစ်ဝိုက်တွင် ဒဏ်ရာ (သို့မဟုတ်) အနာဖြစ်ပါက ချက်ချင်းကုသမှုခံယူခြင်း

References:

Professional, C. C. M. (2024). Joint effusion (Swollen joint). Cleveland Clinic. Retrieved January 19, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/21908-joint-effusion
Swollen knee – Symptoms & causes – Mayo Clinic. (2022). Mayo Clinic. Retrieved January 19, 2025, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/swollen-knee/symptoms-causes/syc-20378129
Swollen joints (Joint effusion). (2024). WebMD. Retrieved January 19, 2025, from https://www.webmd.com/arthritis/swollen-joints-joint-effusion
Web. (2024). Rheumatoid arthritis (ရူမတွိုက် အဆစ်ရောင်ရောဂါ). CLL Health. Retrieved January 19, 2025, from https://www.cllhealth.com/health-library/diseases-and-conditions/200036-rheumatoid-arthritis-%E1%80%9B%E1%80%99%E1%80%90%E1%80%80-%E1%80%A1%E1%80%86%E1%80%85%E1%80%9B%E1%80%84%E1%80%9B/

Published: 15 February 2025